Σπέτσες: Σκέψεις για το τοπίο

Σπέτσες: Σκέψεις για το τοπίο

Κείμενο: Κατερίνα Ζαγκαρέτου
Φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Μικρή Αττική topoguide
Σπέτσες: Μελετώντας το χάρτη

Το νησί των Σπετσών παρουσιάζει μεγάλη δυναμική ανάπτυξης των μορφών του εναλλακτικού τουρισμού που έχουν ως επίκεντρο τη γνωριμία του επισκέπτη με τη φύση και την ύπαιθρο. Η επαφή αυτή εκτυλίσσεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα ανάλογα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του επισκέπτη: παραμονή στη φύση, περιήγηση-παρατήρηση και άθληση.

Μερικές από αυτές τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού που αναπτύσσονται ήδη στο νησί ή μπορούν απρόσκοπτα να καλλιεργηθούν περαιτέρω είναι ο θαλάσσιος τουρισμός, ο αγροτουρισμός, η παρατήρησης της φύσης, ο γαστρονομικός τουρισμός και τέλος ο πεζοπορικός/ορεινός τουρισμός. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των ειδικών τουρισμών είναι η «μεταμόρφωση» του «τουρίστα» σε «εν δράση χρήστη» του τουριστικού προϊόντος, δηλαδή με το πλέγμα των φυσικών, πολιτιστικών και ανθρωπογενών πόρων της περιοχής.

Μικρή Αττική topoguide
Σπέτσες: Το πρώτο φως στην Παναγία Αρμάτα

Το τοπίο των Σπετσών, δηλαδή η βλάστηση και η μορφολογία του νησιού, πάνω στα οποία αποτυπώνεται η δράση των παραγωγικών και άλλων δραστηριοτήτων του ανθρώπου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και τέλος το τοπικό μίγμα κλιματικών και άλλων συνθηκών, συνθέτουν έναν τόπο ιδανικό για υπαίθρια αναψυχή και άθληση. Οι ήπιες κλίσεις, η ευχάριστη βλάστηση, το γλυκό Μεσογειακό κλίμα και το άρτιο οδικό δίκτυο του νησιού δημιουργούν άριστες προϋποθέσεις για εξόρμηση και παραμονή στο φυσικό περιβάλλον. Κλείνοντας και ξαναρχίζοντας τον κύκλο, αυτή η άμεση σχέση του επισκέπτη με τη φύση των Σπετσών έχει ως προϊόν την περιβαλλοντική ευαισθητοποίησή του, την κατανόηση της αξίας του τοπίου και την αποδοχή της ανάγκης προστασίας του.

Βασική προϋπόθεση ύπαρξης και γνώμονας ανάπτυξης όλων των παραπάνω είναι η ισορροπία μεταξύ του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος καθώς και η βιώσιμη αξιοποίησή τους. Τόσο οι μόνιμοι κάτοικοι όσο και οι επισκέπτες του νησιού οφείλουν να δρουν με σεβασμό προς τη βλάστηση και τη χλωρίδα και πανίδα των θαλάσσιων και χερσαίων οικοσυστημάτων, που αυτά και μόνο καθορίζουν τις συνθήκες διαβίωσης του ανθρώπου στο νησί.

Μικρή Αττική topoguide
Σπέτσες: Στην Παναγία Δασκαλάκη

Η δασική και θαμνώδης βλάστηση διαμορφώνει την ποιότητα ζωής και τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων καθώς συγκρατεί το έδαφος και το προστατεύει από τη διάβρωση, απορροφά το διοξείδιο του άνθρακα και εμπλουτίζει με οξυγόνο την ατμόσφαιρα. Παρέχει επίσης σκιά και καταφύγιο για την πανίδα της περιοχής, βελτιώνει την ποιότητα του νερού και του αέρα, συμβάλλει στη δημιουργία μικροκλιμάτων, προστατευτικών από ακραίες θερμοκρασίες το χειμώνα και το καλοκαίρι, και τέλος αποτελεί σημείο αναφοράς της τοπικής ιστορίας. Επιπλέον, στις Σπέτσες αλλά και παντού αλλού, η βλάστηση καθορίζει την πορεία της τουριστικής ανάπτυξης αλλά και την αισθητική εικόνα του νησιού, άρα τις οικονομικές δραστηριότητες του τοπικού πληθυσμού.

Η νήσος των Σπετσών είναι ευρέως γνωστή για το ρόλο που διαδραμάτισε στην Επανάσταση του 1821 με τις ηρωικές προσωπικότητές της αλλά και για τη σημασία της στη νεότερη ιστορία, κατά τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους. Είναι δύσκολο να σχετίσει κανείς το μέγεθος αυτών των εννοιών με το μέγεθος του νησιού.

Αυτή η επίγνωση δίνει το έναυσμα, ακόμα και με την πρώτη επαφή, να μαντέψει κανείς τον κρυμμένο πλούτο του φυσικού περιβάλλοντος, μιας δύναμης που ξεκινάει από τα βάθη της θάλασσας και φτάνει στη μικρή κορυφή του νησιού, στο ασήμαντο υψόμετρο των 245μ.

Μικρή Αττική topoguide
Σπέτσες: Φτάνοντας στη Ζογεριά

Με μια δεύτερη ματιά, θα αντιληφθεί κανείς ότι ακόμα και τα ιστορικά στοιχεία και τα θρησκευτικά μνημεία του νησιού έχουν «κρυφτεί» πίσω από τα μεγάλα και εντυπωσιακά πεύκα. Και παρόλο που μεγάλο μέρος του δάσους έχει καεί επανειλημμένα, το νησί σήμερα είναι κατάφυτο από πεύκα, θάμνους και φρύγανα και ελάχιστες τοποθεσίες είναι «γυμνές» από βλάστηση. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία δένδρων και θάμνων μέχρι την ακτογραμμή, στις παραλίες, όπου προσφέρουν σκιά και δροσιά στους λουόμενους, και sτα ακρωτήρια, στις άκρες της γης. Η προαιώνια παρουσία του πεύκου διαμόρφωσε πολλές από τις τοπικές οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων και σηματοδοτεί μνήνες και τοπόσημα που διατηρούνται μέχρι σήμερα. Τα παραδοσιακά επαγγέλματα που σχετίστηκαν και αποτυπώθηκαν στο δασικό χώρο των Σπετσών - η ξυλοναυπηγική τέχνη, η ασβεστοποιία, η μελισσοτροφία, η συλλογή ρητίνης, η κτηνοτροφία και η ξύλευση και οι συναφείς εργασίες - συνθέτουν τη βάση του τοπικού γίγεσθαι.

Σημειώνουμε ότι στις Σπέτσες δεν συναντάμε σπάνια οικοσυστήματα και βιότοπους, καθώς οι γεωμορφολογικές και κλιματικές συνθήκες ομοιάζουν αρκετά με αυτές της ευρύτερης περιοχής της Ύδρας, της Αίγινας και των ΝΑ ακτών της Πελοποννήσου. Παρόλα αυτά, η παρουσία κροκαλοπαγών δημιουργεί ιδιαίτερους βράχινους σχηματισμούς και γεωλογικές μορφές που με τη σειρά τους καθορίζουν τη μορφή της βλάστησης και του τοπίου.

Έτσι, το σημαντικό εδώ δεν είναι η λεπτομέρεια, το σπάνιο είδος, η νέα ταξινομική μονάδα: το μοναδικό - και προφανώς και το απειλούμενο - είναι το σύνολο, με την έννοια της ολότητας του χώρου και του χρόνου.

Μικρή Αττική topoguide
Σπέτσες: Κοντά στο Κτήμα Χαρά

Ξαναγυρίζουμε στη βλάστηση για να δούμε πως από μόνη της μπορεί να μας κατευθύνει καλύτερα στην πρόσληψη του τόπου: μεταξύ των διαφορετικών φυτοκοινοτήτων της χέρσου αναπτύσσονται σχέσεις ανταγωνισμού με βασικό στοιχείο την ανάγκη για νερό. Οι διακυμάνσεις στη φωτοπεριόδο, το ύψος των κατακρημνισμάτων και οι καιρικές συνθήκες καθορίζουν ποια φυτικά είδη έχουν το πλεονέκτημα ανά εποχή του έτους. Έτσι, τα περισσότερο θερμόβια είδη αναπτύσσονται καλύτερα τους θερινούς μήνες και περιορίζουν την δραστηριότητά τους το χειμώνα. Αντίστοιχα, τα πιο απαιτητικά σε υγρασία και σκιά ευνοούνται τους χειμερινούς μήνες.

Αυτή η αλληλοσυμπλήρωση δημιουργεί ένα τοπίο που μοιάζει με μωσαϊκό χρωμάτων και μορφών, πλούσιο σε ζωή καθόλη τη διάρκεια του έτους. Με άλλα λόγια έναν ιδανικό πεζοπορικό προορισμό.