Αβία

Καλάθιον όρος

Το Καλάθιον όρος είναι ένας μεγάλος όγκος στα δυτικά του κυρίως Ταϋγέτου. Το βουνό υψώνεται εξαιρετικά απότομα πάνω από τη Μεσσηνιακή ακτή, στην περιοχή της Παραλίας Βέργας, αφήνοντας μια στενή βατή διάβαση, που αποτελεί και τη μοναδική είσοδο προς την Έξω Μάνη. Ουσιαστικά, το Καλάθιο είναι ο φρουρός της πύλης της Μάνης, ρόλο τον οποίο διεκπεραίωσε με επιτυχία πολλές φορές - με πιο γνωστή την αντίσταση στο τείχος της Βέργας.

Με ματιά στο χάρτη, η αναγνωρισιμότητα του Καλαθίου είναι αβέβαιη. Λόγω της ενιαίας γεωλογικής σύστασης και της παρόμοιας μορφολογίας, εύκολα μπορεί να υποτιμηθεί το μέγεθος και η ορεογραφική αυτονομία του και να θεωρηθεί απλό πρόβουνο του Ταϋγέτου. Ωστόσο, το συγκρότημα αποκόπτεται ξεκάθαρα στα πλατώματα στα Ζέκια (κάπου στα 1150 μ.) και αναπτύσσεται προς τα δυτικά, διασπώμενο σε δύο όγκους, το καθευατό Καλάθιο, που κορυφώνεται στα 1393 μ. και τον όγκο Προφήτης Ηλίας-Άγιος Μπλέμης στα νότια, με ψηλότερη κορυφή τα 1479 μ. Ανάμεσα στους δύο όγκους του συγκροτήματος απλώνεται το οροπέδιο Τσεσφίνα.

Με εξαίρεση την ορεογραφική γέφυρα με τον Ταΰγετο προς τα ανατολικά, που συντίθεται από μια σειρά ομαλές ράχες και οροπέδια, οι άλλες πλευρές του Καλαθίου είναι απόκρημνες: η νότια όψη ορειοθετείται από το χάσμα του φαραγγιού της Κοσκάραγας, η δυτική πέφτει πολύ απότομα στη θάλασσα, ενώ η βόρεια πλευρά χαρακτηρίζεται από επάλληλες ρεματιές και χαράδρες. Έτσι, το Καλάθιο, δεσπόζοντας μέσα στο φιλικό τοπίο της Αβίας και της Καλαμάτας, μοιάζει με απόρθητο φυσικό φρούριο.

Σε αντίθεση με τις απόκρημνες πλευρές, η στέψη του Καλαθίου είναι σχετικά επίπεδη - στην ουσία συνιστά ένα καρστικό πλατώ με αναρίθμητες δολίνες και ατελώς απορρέουσες λεκάνες. Στις γεωμορφές που είχαν πιο πλούσια εδάφη, επιχειρήθηκε η διαμόρφωση των πρανών με πεζούλες και αποτολμήθηκε η εγκατάσταση μικρών αγροτικών συνοικήσεων, που εξοπλίστηκαν με αλώνια και στέρνες.

Απένταντι του καθευατό Καλαθίου, ο όγκος Προφήτης Ηλίας-Άγιος Μπλέμης φέρει την τυπική μορφολογία των κωνικών ασβεστολιθικών βουνών. Η απουσία οροπεδίων μείωσε το ενδιαφέρον των ντόπιων να αποικίσουν ή να εξερευνήσουν την περιοχή, στην οποία απουσιάζουν κάθε είδους ανθρώπινες εγκαταστάσεις. Μοναδική ένδειξη ενδιαφέροντος είναι η μικρή γεωργική δραστηριότητα που σημειώθηκε στον Κρατήρα, τη μεγάλη δολίνη στα ΒΔ του όγκου.

Η εξασφάλιση υδατικών πόρων στην άξενη αυτή περιοχή αποτέλεσε, μαζί με την εκχέρσωση των πετρολίβαδων, τους δύο πόλους του αγώνα επιβίωσης. Διάσπαρτες μέσα στις λεκάνες ή κρυμμένες στις ρεματιές θα βρούμε πολυάριθμες δεξαμενές και συλλέκτες ομβρίων, συνήθως στη μορφή του πετρόχτιστου κυλινδρικού θαλάμου με περατή στέγη, αν και θα βρούμε αρκετές υπόγειες στέρνες συλλογής της πέριξ απορροής και μερικές καμαροσκέπαστες κινστέρνες.

Τόσο το κυρίως Καλάθιο, όσο και οι γειτονικοί όγκοι είναι καλυμένοι μέχρι τα 900 μ. με ένα θαλερό μεσογειακό θαμνώνα, που στις ευνοϊκές θέσεις παραχωρεί τη θέση του σε ψηλά δάση χαλεπίου πεύκης. Οι κορυφές φιλοξενούν δάση κεφαληνιακής ελάτης, που στο μεγαλύτερο ποσοστό αποτελούνται από ψωραλέα άτομα, στο όριο της επιβίωσης. Το πολύ πιο ανθεκτικό κέδρο αντιστάθηκε επί αιώνες στην πίεση της βόσκησης και τώρα αναπτύσσεται και πολλαπλασιάζεται δυναμικά, όπως και το πουρνάρι, που επεκτείνεται σχεδόν μέχρι τις κορυφές.

Στα πετρολίβαδα και τις κορυφές γυροπετούν γερακίνες, κοράκια, φιδαετοί και μικρά γεράκια, που αποζούν από την πλούσια ερπετοπανίδα των ανοιχτών αυτών βιοτόπων. Το τσακάλι δηλώνει και εδώ την παρουσία του, σκιαγραφώντας το δυτικό όριο της επέκτασής του στο κεντρικό πόδι της Πελοποννήσου.

Η χλωρίδα του Καλαθίου συσπειρώνει όλα τα είδη του μεσογειακού περιβάλλοντος που έχουν αναπτύξει στρατηγικές κατάλληλες για την παρατεταμένη ξηρή περίοδο της περιοχής: κάθε μήνα, μια μεγάλη ποικιλία από βολβώδη, όπως οι φτιριλλάριες, οι ίριδες, οι κρόκοι, τα κολχικά και οι ορχιδέες, εναλλάσσονται στα πετρολίβαδα με άλλες πόες, ενώ στις ορθοπλαγιές ασκητεύουν αποικίες ολόκληρες από βραχόφιλα είδη.

Λίγα χωριά κατάφεραν να γαντζωθούν στις απόκρημνες και αφιλόξενες πλαγιές του δύσκολου αυτού περιβάλλοντος: στα δυτικά, η ευέλικτη Βέργα αξιοποίησε πλήρως τις ευκαιρίες του Καλαθίου, εγκαθιστώντας τον κύριο πυρήνα της μεσόπλαγα και το προκεχωρημένο κέντρο της κοντά στις ορεινές πηγές νερού, ενώ άπλωσε στις κορυφές ένα πλέγμα από καλύβια και συνοικήσεις.

Στα νότια, τα Αλτομιρά, συσπειρωμένα γύρω από το μεγάλο κεφαλάρι τους, αγωνίστηκαν επί αιώνες να επιβιώσουν στις σκληρές συνθήκες ενός άγονου και άγριου πεδίου. Με την πτώση της παραδοσιακής κτηνοτροφίας, ο οικισμός εγκαταλείφθηκε, αφήνοντας πίσω του ακέραιη την ομορφιά των μεγάλων πετρόχτιστων σπιτιών, με τις καμάρες και τις θολωτές αποθήκες. Στη ΝΑ ρίζα του όγκου, τα Σωτηριάνικα ανασαίνουν ακόμα τον αέρα της παλιάς τους αίγλης, που στηριζόταν ανέκαθεν στη διαχρονική αξία της ελιάς.

Μετά τα μέσα του 20ού αιώνα, η Βέργα, ο μόνος οικισμός του Καλαθίου που μπόρεσε να αξιοποιήσει τη νέα χωροταξία μέσα στην οποία εντάθηκε η Έξω Μάνη, μετατράπηκε σε πόλο δεύτερης - και μάλλον επιδεικτικής - κατοικίας και σταδιακά απλώθηκε μεχρι την παραλία, όπου εγκατέστησε έναν πιο τυπικό τουριστικό πόλο.

Μέσα στην ακτίνα οικονομικής επιρροής της δυναμικής Καλμάτας, η Άνω Βέργα ζει μια σύντομη θερινή έξαρση, απορροφώντας το πλεόνασμα του τουριστικού ρεύματος που ογκώνεται εποχικά στα πόδια της. Εκτός από την εντυπωσιακή θέα, οι ταβέρνες του χωριού επωφελούνται και από τους φίλους του αεραθλητισμού, που έχουν οργανώσει μια δημοφιλή βάση απογείωσης αιωροπτερισμού στο όριο του οικισμού.

Τα μονοπάτια του Καλαθίου

Πεζοπορικό πεδίο γνωστό μόνο στους πολύ περπατημένους, το Καλάθιο είδε την εμβέλεια του να απλώνεται πρόσφατα, με την οργάνωση ενός ολιγομελούς αλλά εντυπωσιακού πλέγματος διαδρομών. Πρόκειται για παλιά, κεντρικά μονοπάτια διασύνδεσης της Κάτω Βέργας με το πάνω χωριό της Άνω Βέργας με τα Πηγάδια και τα βοσκοτόπια και ορεινά κτήματα.

Τα μονοπάτια αυτά παρέμειναν σε πολύ καλή κατάσταση, χάρη στην εξαιρετική αρχική κατασκευή τους, αλλά και τη συνεχή χρήση από τα κοπάδια της περιοχής. Πάνω στους άξονες αυτούς, προστέθηκε μια πολύ καλή επισήμανση και σήμανση από τον ΕΟΣ Καλαμάτας, δημιουργώντας έτσι έναν ιστό από οκτώ διαδρομές, που προσφέρουν μια μοναδική πεζοπορική εμπειρία.

Οι διαδρομές αρθρώνονται γύρω από τα Σωτηριάνικα, Αλτομιρά και την Άνω Βέργα και είναι οι εξής:

• Ο Μπίλιοβος
• Σωτηριάνικα-μονή Αγίου Γεωργίου
• Κύκλος στα Σωτηριάνικα (Σωτηριάνικα-Μπίλιοβος-μονή Αγίου Γεωργίου-Σωτηριάνικα)
• Αλτομιρά-Βόρειο
• Κάτω Βέργα-Άνω Βέργα
• Άνω Βέργα-Προφήτης Ηλίας
• Άνω Βέργα-Πηγάδια
• Άνω Βέργα-Κρατήρας

Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος