Χλωρίδα των Γερανείων

Γνωρίστε είδη φυτών

Η χλωρίδα των Γερανείων περιλαμβάνει 937 φυτικά είδη, έναν αριθμό καθόλου ευκαταφρόνητο για ένα βουνό σχετικά χαμηλού υψομέτρου. Από αυτά, τα 83 ή 8.8 % του συνόλου, είναι ενδημικά της Ελλάδας, δηλαδή εμφανίζονται αποκλειστικά εντός των γεωγραφικών συνόρων της χώρας μας.

Το ενδιαφέρον με τις ιδιαιτερότητες της χλωρίδας των Γερανείων είναι ότι εκφράζουν και αναδεικνύουν την παλαιογεωγραφική εξέλιξη της περιοχής, την ορεινή βιογεωγραφία και το γεωλογικό υπόστρωμα.

Κατ' αρχή, τα Γεράνεια δεν συνέχονται επαρκώς ορεογραφικά με τα παρακλάδια της Πινδικής οροσειράς, που επεκτείνεται από τον Παρνασσό μέσω του Ελικώνα προς τον Κιθαιρώνα και την Πάστρα έως την Πάρνηθα και απλώνει ένα νότιο δάκτυλο με τον Πατέρα: η μεγάλη αύλακα που μεσολαβεί ανάμεσα στον Πατέρα και τα Γεράνεια κατακλύζεται από μάργες και αλλουβιακές αποθέσεις, γεωλογικά υλικά που δημιουργούν περιβάλλοντα μικρής βιολογικής συνάφειας με τους ασβεστόλιθους και τους οφιόλιθους.

Αυτό το φαινόμενο της απομόνωσης, ορατό στην περίπτωση των φυτών των ασβεστολίθων, εκφράζεται πολύ πιο έντονα στην παρουσία των ειδών που ειδικεύονται στο περιβάλλον των οφιολίθων (σερπεντινοδαίαιτα είδη). Πράγματι τα Γεράνεια φιλοξενούν ένα μικρό "νησί" οφιολίθων χαμένο σε ένα πέλαγος ασβεστολιθικών βουνών, με τα πλησιέστερα αξιόλογα αποθέματα να βρίσκονται στην Τραγάνα και την Κεντρική Εύβοια. Από την άλλη, γεωγραφικά το συγκρότημα ορθώνεται στο πέρασμα ανάμεσα στη Στερά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, έναν φυσικό δίαυλο που άλλοτε χέρσευε και άλλοτε μετατρεπόταν σε υδάτινο εμπόδιο: είναι πιθανόν οι οργανισμοί να "χρησιμοποίησαν" τα Γεράνεια ως χώρο αναμονής και ανα-διασποράς.

Όλες αυτές οι συνθήκες και υποθέσεις περιγράφουν ένα χώρο με πολλές ιδιομορφίες, που υποστασιοποιούνται με την παρουσία ειδών φυτών με τοπική ή στενά ευρύτερη εξάπλωση, όπως ο Stachys swainsonii subsp. melangavica, που φυτρώνει πάνω σε βράχια της δυτικής άκρης των Γερανείων και παίρνει το όνομά του από το ακρωτήρι Μελαγκάβι και ο Stachys swainsonii subsp. scyronica, που παίρνει το όνομά του από τις Σκυρωνίδες Πέτρες, τη γνωστή Κακιά Σκάλα. Είδη όπως η Silene fabaria subsp. domokina έχουν σποραδική κατανομή στην Ελλάδα, ακολουθώντας τις επιφανειακές εμφανίσεις του οφιόλιθου.

Σημαντική συμμετοχή στα σπάνια είδη έχουν και τα φυτά των κορυφών, όπως η Asperula pulvinaris και η Gypsophila nana (είδος που ωστόσο δεν έχει ξαναβρεθεί μετά την πρώτη αναφορά του στις αρχές του 20ου αιώνα: κλιματικές αλλαγές ή άλλα αίτια ?), αλλά και είδη των βράχων, όπως η Campanula celsii subsp. spathulifolia.

Οι κενταύριες, γένος με έντονη τάση τοπικής διαφοροποίησης, δεν θα μπορούσαν να μην δημιουργήσουν στα Γεράνεια μερικά τοπικά υποείδη: έχουν καταγραφεί τα Centaurea attica subsp megarensis, Centaurea attica subsp. pateraea και Centaurea achaia subsp corinthiaca. Μαζί τους καταγράφηκαν και τα ελληνικά ενδημικά Centaurea orphanidea και Centaurea pelia.

Άλλα ελληνικά ενδημικά είδη είναι το εντυπωσιακό αγριογαρύφαλλο Dianthus haematocalyx subsp. phitosianus, η ασυνήθης κυανή παπαρούνα Roemeria hybrida subsp. hybrida, η ασυνεχούς εξάπλωσης Hesperis laciniata subsp. secundiflora, η σπάνια Consolida tuntasiana, που ενδημεί στην ψηλότερη κορυφή του συγκροτήματος και το κατάλευκο Linum leucanthum, που το βρίσκουμε στα βουνά της Αττικής, τη Δίρφη και τη Σκύρο - αλλά πουθενά αλλού.

Στη χλωρίδα των Γερανείων υπερτερούν τα είδη με μεσογειακή εξάπλωση, τα οποία και αποτελούν το 56.8 % του συνολικού αριθμού των φυτικών ειδών. Αυτό είναι αποτέλεσμα της γεωγραφικής θέσης στο Νότο της χώρας, της εγγύτητας με την θάλασσα, καθώς και με το σχετικά χαμηλό υψόμετρο των Γερανείων. Αντίστοιχο χαρακτήρα εμφανίζει και η χλωρίδα των γειτονικών βουνών Πατέρας και Κιθαιρώνας, τα οποία μοιράζονται τα παραπάνω χαρακτηριστικά, συγκροτώντας μια μικρή αλλά σχετικά ομοιογενή φυτογεωγραφική ενότητα.

Σε σχέση με τα δύο γειτονικά τους βουνά όμως, τα Γεράνεια εμφανίζονται με κάποιες ιδιαιτερότητες: φιλοξενούν 3 τοπικά ενδημικά υποείδη, δηλαδή ταξινομικές μονάδες υποδεέστερες του είδους, καθώς διαφοροποιούνται τοπικά και είναι τα Centaurea attica subsp. megarensis, Centaurea achaia subsp. corinthiaca και Stachys swainsonii subsp. scyronica.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον προσδίδει στη χλωρίδα των Γερανείων η ύπαρξη οφιολιθικών πετρωμάτων, που δημιουργούν ένα ιδιαίτερο εδαφικό περιβάλλον με δυσμενείς συνθήκες για την ανάπτυξη της φυτικής ζωής. Αυτό το γεγονός πυροδοτεί εξελικτικές διαδικασίες, οι οποίες οδηγούν στην επικράτηση γενοτύπων που εμφανίζουν τα πιο πρόσφορα χαρακτηριστικά, δημιουργώντας μακροπρόθεσμα καινούρια είδη. Στην πιο συστηματική καταγραφή της χλωρίδας των Γερανείων καταγράφηκαν 12 σερπεντινόφιλα taxa, ορισμένα από τα οποία εμφανίζουν στα Γεράνεια το νοτιότερο σημείο κατοανομής τους στον ελλαδικό χώρο.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος, Απ. Καλτσής

Γεράνεια topoguide