Τα χωριά της Ορεινής Ναυπακτίας

Η Ορεινή Ναυπακτία δεν είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει πιστά τις μεγάλες αλλαγές κατεύθυνσης του κόσμου: πίσω από την προστασία - ή το παραπέτασμα - των βουνών, έμεινε αργοπορημένη αλλά αυθεντική.

Τα χωριά της, πιο εύκολα προσπελάσιμα από ποτέ, μας περιμένουν να μας δείξουν μερικές από τις απρόσμενες εικόνες της παλιάς Ελλάδας.

Άλαλα το χειμώνα, περιμένουν το καλοκαίρι για να φλυαρήσουν την ιστορία των μικρών τόπων, την απίστευτη ζωή των χαμένων στα βουνά ανθρώπων που κανείς δεν μπόρεσε να γράψει στο χαρτί.

Το Θέρμο είναι κτισμένο σε μια όμορφη και καταπράσινη κοιλάδα, στους νότιους πρόποδες του Παναιτωλικού, κοντά στη λίμνη Τριχωνίδα και στη δυτικά άκρη της Ορεινής Ναυπακτίας. Ο οικισμός αναπτύχθηκε γύρω από την μεγάλη πηγή Κεφαλόβρυσο, τοπωνύμιο που αποτέλεσε για αιώνες το όνομα του οικισμού.
Το Θέρμο παρέμεινε κομβικός πόλος της τεράστιας ορεινής ενδοχώρας του και στις επόμενες περιόδους, όντας η νότια είσοδο για την Ευρυτανία και η δυτική πύλη για την ορεινή Ναυπακτία και την δυτική Δωρίδα.
Σήμερα το Θέρμο είναι ένας μεσαίος σε μέγεθος οικισμός με 1.716 κατοίκους, έδρα του ομώνυμου Δήμου, που συγκεντρώνει 8.242 κατοίκους (απογραφή 2011). Η κώμη έχει πλούσια αγορά και όλες τις σχετικές υποδομές (σχολεία, τράπεζες, Κέντρο Υγείας, λοιπές δημόσιες υπηρεσίες, ξενοδοχεία κλπ). Τα κυριότερα αξιοθέατα είναι ο χώρος της αχαίας πόλης και το Αρχαιολογικό Μουσείο.

Σημαντικό χωριό της Ορεινής Ναυπακτίας, άλλοτε κεφαλοχώρι και επί πολλά χρόνια θερινή έδρα του δήμου Αποδοτίας, η Άνω Χώρα καταφέρνει και διατηρεί τον κεντρικό ρόλο της στο οικιστικό σύστημα μιας περιοχής που έχει χάσει την δημογραφική και παραγωγική ικμάδα της εδώ και πολλες δεκαετίες.
Η Άνω Χώρα, βασισμένη σε πλούσιους φυσικούς πόρους - νερά, δάση, βοσκοτόπια, ικανή γεωργική γη - και αξιοποιώντας την κεντροβαρική θέση της στο ορεογραφικό σύστημα της περιοχής, άρα και στο σύστημα μεταφορών, έζησε, την εποχή της ακμής της ορεινής οικονομίας, μέρες ευμάρειας και ανάτασης.
Μεταπολεμικά, ο πληθυσμός διέρρευσε προς τα τοπικά και μακρύτερα αστικά κέντρα. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, χάρη σε μια αργά αλλά σταθερά αναπτυσσόμενη τουριστική βιοτεχνία, η Άνω Χώρα συγκρατεί έναν μικρό αλλά σταθερό πληθυσμό (225 κάτοικοι στην απογραφή του 2011) και διατηρεί, κοντά στα τεκμήρια του παρελθόντος (νερόμυλοι, κρήνες, γεφύρια, εκκλησίες), κάποια κοινωνική υποδομή (Κέντρο Υγείας, λαογραφικό μουσείο) και έναν ικανό αριθμό από ξενώνες και καταστήματα εστίασης καλής ποιότητας.

Η Ελατού είναι ένα μικρό, νοικοκυρεμένο χωριό, χτισμένο στην ομαλή βάση μιας ανατολικής, δασωμένης πλαγιάς. Τα σπίτια σχηματίζουν συμμετρικές καμπύλες πάνω στις ισοϋψείς ενός βαθμιδωτού πλατώματος, περιβάλλοντας με σεβασμό την ελάχιστη - και γιαυτό πολύτιμη - ήμερη γεωργική γη του τόπου. Η φυσική είσοδος στον δομημένο χώρο είναι από τα νότια, όπου βρίσκεται και η μεγάλη ενοριακή εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, η μνημειακή Βρύση του Ελατιώτη και το ηρώο πεσόντων.
Στη δεκαετία του 1970, η δημιουργία των πρώτων ξενοδοχείων στην Άνω Χώρα - η πρόσβαση γινόταν από την Ελατού - και η ταυτόχρονη υλοποίηση του προγράμματος «Ξενοδοχείο του χωριού» που προίκισε την Ελατού με ένα ωραίο κοινοτικό ξενώνα έδωσαν μια παροδική ελπίδα στο χωριό. Με όλα αυτά και με την αγάπη των καταγόμενων, σήμερα η Ελατού είναι ένα ευπρόσωπο χωριό, που κρατά την ανάσα του, περιμένοντας τις πιθανές ανατροπές στις τάσεις της κατοίκησης και της αναψυχής.

Το Λιβαδάκι είναι κτισμένο σε ένα ομαλό σκαλί μιας από τις αναρίθμητες ράχες της εξαιρετικά ορεινής ζώνης ανάμεσα στην Κλεπά και την Άμπλιανη. Λίγα χωριά είναι τόσο απομονωμένα, μακριά από οποιαδήποτε πόλη, κεφαλοχώρι, σταυροδρόμι ή πέρασμα.
Παιδί της ανάγκης, της εποχής όπου κάθε τοποθεσία, μακριά από τις ταραχές του κάμπου, με ένα μεγάλο λιβάδι και λίγο νερό έμοιαζε νεοαποκαλυφθείς παράδεισος, το χωριουδάκι γεννήθηκε στις εσωτερικές κοιλάδες του Εύηνου, στη θέση Αμπέλια.
Μετά τον 15ο αιώνα, τα Αμπέλια μετακινούνται στη σημερινή θέση του χωριού, όπου πετυχαίνουν ευκολότερη διέξοδο προς τον Ψηλό Σταυρό, το μεγάλο σταυροδρόμι της αιτωλικο-ευρυτανικής μεθορίου και κάπως πιο φυσική επαφή με την Κλεπά, περιτρέχοντας τις ράχες του Κοκκινιά. Το χωριό, που λέγεται τώρα Αβόρανη, ευσταθεί στη νέα θέση και κτίζει νέα ενοριακή εκκλησία. Το 1930 η Αβόρανη έγινε Λιβαδάκι και σύντομα βρέθηκε και αυτή χαμένη στον κυκεώνα των μεταπολεμικών αλλαγών.

Σήμερα το Λιβαδάκι είναι και αυτό ένα χωριό θερινής συνάντησης των καταγόμενων, που περιδιαβαίνουν τα τοπόσημα του παρελθόντος, το ύψωμα Πυργούλης πάνω από το χωριό, τις όμορφες Τρεις Βρύσες και τον νερόμυλο του Κρίκου με τους βουερούς καταρράκτες.

Το Νεοχώρι ανήκει στη σειρά των χωριών που σηματοδοτούν το όριο της Ναυπακτίας προς την Ευρυτανία. Το χωριό είναι χτισμένο πάνω σε μια αρκετά ομαλή ράχη, ανάμεσα στα μικρά ποτάμια Κλινοβίτης και Καλαμίτης. Πάνω από το χωριό υψώνεται ο απόκρημνος και εντυπωσιακός Καρφοπεταλιάς. Ο παλιός ημιονικός δρόμος που έφτανε από τα νότια μέχρι το Νεοχώρι, συνέχιζε πάνω στη ράχη, έφτανε στο σημαντικό ορεινό πέρασμα Ψηλός Σταυρός και συνέχιζε βορειότερα προς τη Δομνίστα.
Στο πιο επίπεδο τμήμα του χωριού υψώνεται ο ενοριακός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (κτίστηκε πριν το 1805, σήμερα είναι και κοιμητηριακός) και το μεγάλο πετρόχτιστο σχολείο, που σήμερα φιλοξενεί τη λαογραφική συλλογή του χωριού.

Η Λεύκα, που τοπικά είναι ακόμα γνωστή με το παλιό όνομά της, Μικρή Παλούκοβα, φωλιάζει σε μια προσήλια λεκάνη της Οξιάς, σε υψόμετρο 1000 μ. Αν και το χωριό έχει κάποιες γεωργικές γαίες, χαμηλότερα και στην κοιλάδα της ρεματιάς Παλιοστάνη, που αποτελεί και το κοινό όριο με την Μανδρινή και όπου βρίσκονταν οι νερόμυλοι του χωριού, η Λεύκα ήταν τυπικό κτηνοτοφικό χωριό: το καλοκαίρι βούιζε από τα κοπάδια που ανέβαιναν προς την Οξιά, ενώ το χειμώνα ερήμωνε, καθώς όλες οι οικογένειες με τα ζώα κατέβαιναν στα χειμαδιά, κυρίως στην περιοχή του Μεσολογγίου. Το χωριό ζούσε συνεπώς λίγους μήνες το χρόνο, ενώ το χειμώνα, λόγω του μεγάλου υψομέτρου, αποκλειόταν απο τα χιόνια.

Σήμερα η Λεύκα είναι ένα ορεινό θέρετρο που κάτω από το νεότερο όνομά του - αν εξαιρέσουμε ότι και πάλι ερημώνει εντελώς το χειμώνα - λίγο θυμίζει τις μέρες της Παλούκοβας.

Φωτογραφίες και περιγραφές για τα χωριά της Ορεινής Ναυπακτίας περιλαμβάνονται στην εφαρμογή Ναυπακτία topoguide, που διατίθεται τόσο για συσκευές Android, όσο και για συσκευές iOS (iPhone).
Η εφαρμογή καθοδηγεί τον χρήστη να εντοπίσει το σημείο ενδιαφέροντος με ακρίβεια.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος