Villages of Alonnisos

The geographical position of Alonissos - isolated in the middle of the Aegean Sea, with a difficult connection to the nearest cities -, but also its unfavorable topography - an elongated shape with an inaccessible northern side, no natural harbor and with minimal water resources - did not help the demography either, nor residential expansion. Alonissos until the middle of the 20th century had a population of around 500 inhabitants, living in Chora and a few rural settlements.

This picture was changed by the earthquake of 1965, which gave the impetus for the creation of the complex Patitiri-Neos Oikismos-Votsi. A few decades later, the facts changed, as the ancient production system and the austere way of life on the island became the main attraction for foreigners and tourism in general.

Based on these two major changes, today's picture is quite different: the technical infrastructure is satisfactory, there is a port, the population is close to 3000 inhabitants and there are now four inhabited settlements.

In this chapter, focus is given mainly to the Chora, which through its evolution allows to enlighten the short history of this invisible place.

Chora of Alonnisos

Chora Alonnisos is the most important, from a historical and architectural point of view, settlement of the island. The settlement - essentially a small village - is also referred to by locals and official papers as Alonissos, Old Village or Old Alonissos.

In most insular residential systems, the term Chora refers to a pyramidal structure, where the Chora is the economic and social hub of a radial network of relationships, in close connection with the sea gate of the island. In the Cyclades, Chora denotes the dominant position of the main settlement on a network of villages, even if this villages exhibit a robust demography and economy.

In the case of Alonissos, Chora was until mid-20th century the only settlement in a primitive human landscape, with weak connections with the wider area of ​​the Sporades. Here, the term Chora means just village - the other inhabited places were simple hamlets.

Chora is located in a relatively privileged position in the south-western part of the island: it is built on a smooth hill, on the top of which sits a limestone crest. The limestone mass feeds a series of small springs on the perimeter of the hill, where it meets impermeable rocks, ensuring some water resources at a relatively short distance. At the same time, the crest creates a naturally fortified rim, suitable for the development of a protected neighborhood.

Around the hill there are zones suitable for growing olives, fruit trees and vines. The hill oversees all the surrounding lands, as well as the sea gates formed by the nearby bays to the north, west and south. To the west, Megalos and Mikros Mourtias facilitate the communication with the neighboring Skopelos. Thus, although Chora is the only mountainous settlement on the island, it has direct contact with the sea and at the same time a sufficient distance to ensure some defensive conditions.

Από τα προϊστορικά χρόνια που ξεκίνησε η κατοίκηση της θέσης αυτής, η ανθρώπινη παρουσία στο λόφο δεν διακόπηκε ποτέ. Ο οικισμός καταστράφηκε, ξαναχτίστηκε και τελικά αυτοοχυρώθηκε, χάρη στη συνάφεια των εξωτερικών τοίχων της στεφάνης των οικιών της κόψης, που έτσι ονομάστηκε Κάστρο. Η ζώνη κάτω από το Κάστρο διαμορφώθηκε σε επάλληλα επίπεδα με πεζούλες, που επί αιώνες παρέμειναν υπό γεωργική χρήση. Τα πευκοδάση του λόφου μετατράπηκαν σε καυσόξυλα, οικοδομική ή ναυπηγική ξυλεία και τη θέση έπαιρνε - όταν το επέτρεπε η βόσκηση - η μεσογειακή μακκία, το μίγμα δηλαδή σκληρόφυλλων θάμνων που απλώνεται και σήμερα μέχρι τη θάλασσα. Πευκοδάση διατηρούνται στην απέναντι κορυφή, τον Καλόβουλο. Το 1965 ο ισχυρός σεισμός που έπληξε τις Σποράδες, ερήμωσε εντελώς τη Χώρα (μόνο 5 οικίες έμειναν αλώβητες). Οι κάτοικοι μετακινήθηκαν προς το Πατητήρι, όπου λίγο αργότερα υλοποιήθηκε ένα πρόγραμμα οργανωμένης δόμησης για τη στέγασή τους. Ο Νέος Οικισμός, όπως ονομάστηκε το νεότευκτο χωριό, απλώθηκε ανάμεσα στο Πατητήρι και το Βούτση και απορρόφησε όλη τη δημογραφική ανάπτυξη των επόμενων δεκαετιών.

Το 1978 ο οικισμός της Χώρας χαρακτηρίστηκε ως παραδοσιακός. Λίγα χρόνια μετά, τα ερειπωμένα σπίτια άρχισαν να αγοράζονται από Έλληνες και ξένους και ανακατασκευάστηκαν για να χρησιμοποιηθούν ως παραθεριστικές κατοικίες. Αυτή η μεταστροφή έσωσε τη Χώρα από την ερειπίωση, αλλά τροποποίσε το παλιό της πρόσωπο. Σήμερα, η Χώρα είναι ένας συνεκτικός οικισμός, πολύ πιο εκτεταμένος από ποτέ - οι πεζούλες πουλήθηκαν και κτίστηκαν -, που διατηρεί την πολεοδομία και τους λαβυρίνθους των καλντεριμιών της, αλλά δεν έχει πλέον μόνιμους κατοίκους και έχει περιβληθεί ένα πολύχρωμο μανδύα νεο-παραδοσιακού στυλ, που προβληματίζει το μάτι του προσεκτικού επισκέπτη. Μέσα από το περίβλημα υπάρχει όλη η αντίφαση του σύγχρονου τουριστικού προϊόντος, που συνδυάζει το παραδοσιακό με το boutique. Παρόλα αυτά, Chora of Alonnisos, αν έχει χάσει το χαρακτήρα της, διατηρεί κάτι πολύ σημαντικό: το μέτρο. Η ανάγκη μετακίνησης με τα πόδια, οι μικροί όγκοι των κτισμάτων και η νησιωτική θέα αντιλογίζονται με τις όποιες εκφάνσεις των κτισμάτων και συνθέτουν μια σχετική αρμονία, που πραγματικά απουσιάζει σε οικισμούς ανάλογων προβληματισμών αλλά δυνανάλογων μεγεθών.

Το Πατητήρι

Το Πατητήρι είναι το λιμάνι του νησιού και η έδρα του δήμου Αλοννήσου. Είναι το μοναδικό εμπορικό κέντρο του νησιού και είναι εξοπλισμένο με πολλά καταστήματα τροφίμων, υλικών, εργαλείων και συσκευών, καθώς και βιοτεχνίες επισκευών και μεταποίησης. Επίσης, εδώ βρίσκονται όλες οι δημόσιες υπηρεσίες, όπως το Ταχυδρομείο, το Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών και το Κέντρο Υγείας.

Το Πατητήρι αντλεί το όνομά του από τα πατητήρια του κρασιού που λειτουργούσαν εδώ, όταν η αμπελουργία και η οινοποίηση ήταν βασικές ασχολίες των κατοίκων. Από εδώ φόρτωναν τα βαρέλια με το μούστο και το κρασί στα καΐκια που τα μετέφεραν στο Βόλο και την Εύβοια.

Σήμερα ο οικισμός φιλοξενεί τις περισσότερες εξυπηρετήσεις διαμονής, εστίασης και ψυχαγωγίας του νησιού. Το λιμάνι έχει επαρκή υποδομή για την πρόσδεση μεγάλων πλοίων και οχηματαγωγών.

Στο δεξί μέρος του όρμου, κάτω από τους εντυπωσιακούς ωχροκίτρινους βράχους, κρύβεται μια μικρή παραλία με γαλαζοπράσινα νερά.

Στο παράλιο μέτωπο δεσπόζει με τον όγκο και την αισθητική του το λαογραφικό-ιστορικό μουσείο "Κώστας & Αγγέλα Μαυρίκη", που περιέχει εκθέματα από την ιστορία, την παραγωγή και τη παράδοση του νησιού, καθώς και μια οργανωμένη έκθεση για την πειρατεία.

Το Πατητήρι διασχίζεται από νεότερο οδικό δίκτυο, μέσω του οποίου διασυνδέεται με τη Χώρα και το Βότση. Στα άκρα των παλιότερων συνοικιών ξαναβρίσκουμε τα παλιά ασβεστωμένα καλντερίμια και δρομάκια που ανηφορίζουν προς την Παλιοχωραφίνα.

Το Βότση

Το Βότση πήρε το όνομά του από το ναύαρχο Ν. Βότση, ο οποίος το 1913 είχε επισκεφθεί την περιοχή. Ο Βότσης θεωρείτο ήρωας των Βαλκανικών πολέμων, καθώς είχε καταφέρει να μπει με το τορπιλοβόλο του στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης το 1912 και να βυθίσει τουρκικό θωρηκτό "Φετχί Μπουλέντ".

Η περιοχή κατοικείτο από παλιά, αλλά ο οικισμός συγκροτήθηκε μεταπολεμικά και απέκτησε δυναμική μετά το σεισμό του 1965, οπόταν και εντάχθηκε στο σχέδιο μετεγκατάστασης του πληθυσμού της Χώρας. Σήμερα έχει σχεδόν ενωθεί με το Πατητήρι.

Είναι αγαπημένος προορισμός των επισκεπτών της Αλοννήσου, γιατί προσφέρει πολλές εξυπηρετήσεις χωρίς να έχει την αίσθηση οργανωμένου οικισμού, όπως το Πατητήρι. Έχει ένα αλιευτικό λιμανάκι και μια μικρή παραλία, αν και πολλοί προτιμούν τις κοντινές Σπαρτίνες, όπου πάνε με σύντομο μονοπάτι.

Η Στενή Βάλα

Η λέξη "Bάλα" είναι ενετικής προέλευσης ναυτικός όρος και εννοεί ένα στενό προφυλαγμένο αγκυροβόλιο. Πράγματι, η Στενή Βάλα της Αλοννήσου είναι ένας στενός όρμος με νότιο προσανατολισμό και ταυτόχρονα καλά προφυλαγμένος από τους νοτιάδες χάρη στον απέναντι όγκο της Περιστέρας.

Στο ωραίο αυτό φυσικό καταφύγιο φώλιασε μια κοινωνία ψαράδων και ακτοπλόων που έστησε ένα μικρό ψαροχώρι. Σήμερα η Στενή Βάλα παραμένει ένα ζωηρό αλιευτικό καταφύγιο όλο το χρόνο. Το καλοκαίρι έλκει τους επισκέπτες της Αλοννήσου που μαγεύονται από τον κομψό σα μικρό φιόρδ όρμο, ενώ παράλληλα φιλοξενεί τα ιστιοφόρα και φουσκωτά σκάφη που περιπλέουν τις βορινές θάλασσες των Σποράδων.

Ανάμεσα στα άλλα δεμένα σκάφη είναι και η "Oδύσσεια", το ερευνητικό της σκάφος της Eταιρίας για τη Mελέτη και Προστασία της Mεσογειακής Φώκιας (Mom). Εδώ βρίσκεται επίσης το Kέντρο Περίθαλψης της Mεσογειακής Φώκιας της Mom.

Το Μουρτερό

Το Μουρτερό είναι ένας μικρός διάσπαρτος οικισμός, χωρίς πυρήνα και εκκλησία - το ξωκλήσι του Αγίου Νεκταρίου είναι έκκεντρο και πρόσφατο. Μαζί με τα Καλαμάκια και τη ζώνη μέχρι τον Άγιο Δημήτριο, συνθέτουν μια περιοχή εποχικής κατοίκησης.

Text and photos by T. Adamakopoulos