Η φύση της Καλύμνου

Βλάστηση

Παράκτιοι βραχότοποι

Χλωρίδα της Καλύμνου
Χλωρίδα της Καλύμνου
Η παράκτια ζώνη της Καλύμνου

Η ακτογραμμή της Καλύμνου είναι, με εξαίρεση τις λίγες παραλίες των ευλίμενων ή κατοικημένων όρμων, εξαιρετικά βραχώδης. Αυτές οι απόκρημνες βραχώδεις εκτάσεις αποτελούν ενδιαίτημα για αρκετά ενδιαφέροντα φυτικά και ζωϊκά είδη.

Χλωρίδα της Καλύμνου
Χλωρίδα της Καλύμνου
Το άνθος της κάπαρης

Η Κάπαρη (Capparis spinosa) είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά φυτά των βραχωδών ακτών. Το φυτό αναπτύσσεται σε μέγεθος μικρού θάμνου, με βλαστούς που διακλαδίζονται και απλώνονται στο έδαφος ή κρέμονται στην παρειά του πρανούς. Τα άνθη είναι μεμονωμένα, μεγάλα με λευκά πέταλα και μακριούς λαμπερούς στήμονες. Το είδος έχει αναπτύξει ειδικούς μηχανισμούς προστασίας απέναντι στην αυξημένη ηλιακή έκθεση, τις υψηλες θερμοκρασίες, την έλλειψη υπόγειου νερού και το πολύ φτωχό έδαφος. Τη συναντάμε τόσο σε παράκτια, όσο και κάπως εσωτερικά βράχια και ξερολιθιές. Ανθίζει από τον Απρίλιο έως το Μάιο.

Η κάπαρη εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και χρησιμοποιείται ευρέως ως άρτυμα και σαλατικό στην παραδοσιακή μαγειρική, με σαφή συσχέτιση με τις ευεργετικές επιδράσεις στον οργανισμό. Οι πρώτες αναφορές στις θεραπευτικές ιδιότητες της κάπαρης έγιναν ήδη τον 1ο αι. μ.Χ. από τον γνωστό φαρμακολόγος της αρχαιότητας Διοσκουρίδης, ενώ νεώτερες έρευνες επιβεβαιώνουν την έντονη αντι-οξειδωτική και αντιρευματική δράση της.

Φρύγανα και βραχότοποι

Χλωρίδα της Καλύμνου
Χλωρίδα της Καλύμνου
Η ζώνη των φρυγάνων στην Κάλυμνο

Τα φρύγανα είναι εκτάσεις χαμηλής βλάστησης, κυρίως με αραιούς αποστρογγυλεμένους θάμνους, που έχουν αναπτύξει προσαρμογές στην παρατεταμένη θερινή ανομβρία (όπως αγκαθωτά κλαδιά και μικρά, συχνά χνουδωτά φύλλα). Τα φρύγανα είναι ο κυριότερος και πιό εκτεταμένος τύπος κάλυψης στην Κάλυμνο.

Τυπικά φυτά αυτής της ζώνης είναι το θυμάρι, η ρίγανη και η λαδανιά, ενώ στα πιό εύφορα σημεία υπάρχουν διάσπαρτοι μεγάλοι θάμνοι και αγριελιές.

Χλωρίδα

Χλωρίδα της Καλύμνου
Χλωρίδα της Καλύμνου
Η αρμυρήθρα του πελάγου (Medicago marina), είδος κοινό σε άλλα νησιά,
κινδυνεύει με εξαφάνιση από την Κάλυμνο.

Η χλωρίδα της Καλύμνου αποτελείται από 831 φυτικά είδη και υποείδη, ανάμεσα στα οποία έχουν αναγνωριστεί 17 ελληνικά ενδημικά, 61 επιγενή είδη (είδη που έχουν μεταφερθεί από άλλες περιοχές και εγκλιματιστεί), ενώ 54 αναφέρονται στους διεθνείς καταλόγους ως προστατευόμενα ή απειλούμενα. Το πλέον απειλούμενο τοπικά είδος, αν και έχει ευρεία κατανομή παγκόσμια, είναι ο Κρίνος της θάλασσας (Pancratium maritimum).

Χλωρίδα της Καλύμνου
Χλωρίδα της Καλύμνου
Κρίνος της θάλασσας (Pancratium maritimum)

Ο Κρίνος της θάλασσας (Pancratium maritimum) είναι το φυτό που αποτελεί το γνωστό διακοσμητικό μοτίβο στις εικονογραφήσεις των ανακτορικών παλιτιών στη μινωϊκή Κρήτη και στις υστεροκυκλαδικές τοιχογραφίες της πόλης του Ακρωτηρίου Σαντορίνης.

Το όνομα του γένους προέρχεται από το συνδυασμό των λέξεων παν και κρατύς = δυνατός, και το όνομα του είδους από τη θέση όπου ευδοκιμεί, maritimum = θαλάσσιος).

Bολβώδες πολυετές φυτό που αναπτύσσσεται σε αμμώδεις ακτές και θίνες. Όλο το χρόνο βλέπουμε τα μεγάλα σπαθωτά φύλλα του σε πυκνή διάταξη. Το καλοκαίρι τα φύλλα ξεραίνονται και πάνω από τον καφε-κίτρινο ρόδακά τους υψώνονται, από τον Αύγουστο μέχρι το Σεπτέμβριο, οι βλαστοί με τα άνθη. Τα άνθη είναι δύο έως δέκα, μεγάλα, λευκά και πολύ εντυπωσιακά και αναδύουν ένα ευχάριστο, λεπτό άρωμα που γίνεται αισθητό μόνο τις απάνεμες νύχτες.

Ο κρίνος της θάλασσας αναπαράγεται είτε με τους βολβούς, είτε με τους ελαφριούς σπόρους του που τους παρασέρνει η θάλασσα σε άλλες ακτές.

Θηλαστικά

Το μεγαλύτερο άγριο θηλαστικό της Καλύμνου είναι το κουνέλι. Οι αρουραίοι και οι σκαντζόχοιροι συμπληρώνουν τα κάπως μεγάλα θηλαστικά, ενώ έχουν καταγραφεί ευρείας διάδοσης είδη τρωκτικών και νυχτερίδων.

Πουλιά

Η ποικιλία των επιδημητικών ειδών πουλιών αντανακλά έναν συνδυασμό από αντικρουόμενες παραμέτρους, όπως την ιδιαίτερη βιογεωγραφική θέση, την περιορισμένη ποικιλία βιοτόπων και την μικρή υψομετρική κλιμάκωση. Σε όλες τις βραχώδεις περιοχές θα ακούσουμε τον γαλαζοκότσυφα (Monticola solitarius).

Πουλιά της Καλύμνου
Πουλιά της Καλύμνου
Μικρές ομάδες από Αρτέμηδες (Calonectris diomedea) ακολουθούν τα πλοία

Το επιστημονικό όνομα του Αρτέμη (Calonectris diomedea) είναι από τα πλέον ευφάνταστα: το όνομα του γένους προέρχεται από το αρχαίο "καλονηκτρίς" (καλή + νηκτρίς = καλή κολυμβήτρια) και παραπέμπει στην μακροχρόνια παραμονή του πουλιού στην ανοιχτή θάλασσα, ενώ το όνομα του είδους (diomedea) παραπέμπει στον Διομήδη, σύντροφο του Οδυσσέα στην Οδύσσεια, που μεταμορφώθηκε σε πουλί. Το "αρτέμης", που είναι η γνήσια λαϊκή ελληνική ονομασία για το είδος, είναι άγνωστο σε τι οφείλεται.

Ο Αρτέμης είναι είδος με εξάπλωση σε όλη τη Μεσόγειο και στον Ατλαντικό. Μετακινείται αέναα σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, τρεφόμενος στην ανοικτή θάλασσα όλο το χρόνο και έρχεται στη στεριά μόνο για να αναπαραχθεί. Φωλιάζει σε βράχια νησιών και νησίδων. Είναι απο λίγα θαλασσοπούλια που καταδύεται για την αρπαγή της λείας του.

Πουλιά της Καλύμνου
Πουλιά της Καλύμνου
Πετρίτης σε πτήση, μια πρόκληση για τον φωτογράφο φύσης

Ο Πετρίτης (Falco peregrinus) είναι ένα πολύ γρήγορο, σχεδόν ασύλληπτο από το μάτι, γεράκι των βράχων. Έχει γύρω στα 50 εκ. μήκος, μαζί με τη σχετικά κοντή ουρά, μακριές και μυτερές φτερούγες με άνοιγμα φτερών έως 100 εκ. και χαρακτηριστικό μαύρο μουστάκι. Το θηλυκό είναι, όπως και σε πολλά άλλα είδη αρπακτικών, λίγο μεγαλύτερο από το αρσενικό (άνοιγμα φτερών έως 120 εκ.).

Στην Ελλάδα, ζει σε ανοιχτές περιοχές, που έχουν γκρεμούς και μεγάλες χέρσες εκτάσεις, από το ύψος της θάλασσας έως και την αλπική ζώνη - σπανιότερα σε περιοχές με ανοιχτά δάση. Φωλιάζει συνήθως σε πατάρια ορθοπλαγιών - αν και στην Ευρώπη φωλιάζει και στις πόλεις. Τρέφεται κυρίως με μικρά έως και μεσαία πουλιά, που τα συλλαμβάνει στον αέρα, κινούμενος με πολύ μεγάλη ταχύτητα, που μπορεί να ξεπερνά τα 270 χιλιόμετρα την ώρα. Θεωρείται το ταχύτερο πουλί του κόσμου.

Φωλιάζει κυρίως σε απότομους βράχους. Όταν έχει μικρά, μπορεί να κάνει κυκλικές πτήσεις γύρω από τη φωλιά με συνεχείς φωνές σαν κακάρισμα. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται σε 200-300 ζευγάρια.

Πουλιά της Καλύμνου
Πουλιά της Καλύμνου
Ένας Μαυροπετρίτης σε πτήση στην Τέλενδο

Ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) είναι ένα μεσαίο σε μέγεθος γεράκι, πολύ γνωστό στους ευρωπαϊκούς ορνιθολογικούς κύκλους με το όνομα "γεράκι της βασίλισσας", γνωστό επίσης στους έλληνες νησιώτες με το κοινό όνομα βαρβάκι. Είναι το πιο σημαντικό είδος που φιλοξενεί η Ελλάδα.

Ο Μαυροπετρίτης σχετικά μακριές φτερούγες και ουρά και επιδέξιο πέταγμα. Ζει και πετάει πάντα γυρω από παράκτιες ορθοπλαγιές και βραχώνες σε μικρές ομάδες που γίνονται εύκολα αντιληπτές από τις χαρακτηριστικές φωνές τους (ένα συνεχές "κε-κε-κε-κε"). Έρχεται στα νησιά της Μεσογείου από τη Μαδαγασκάρη για να αναπαραχθεί, μέσα Απριλίου με μέσα Μαΐου, συντονισμένος με τα μεγάλα κύματα μεταναστευτικών στρουθιόμορφων, που αποτελούν την κύρια λεία του. Η συντριπτική πλειοψηφία (τουλάχιστον το 75%) του παγκόσμιου πληθυσμού ξεκαλοκαιριάζει και φωλιάζει στα ελληνικά νησιά, κυρίως στο Αιγαίο, από Αντικύθηρα μέχρι ανατολική Κρήτη και από τις Βόρειες Σποράδες μέχρι την Κάλυμνο και τη Λήμνο.

Στην περιοχή της Καλύμνου, ο Μαυροπετρίτης φωλιάζει στα τέλη Ιουλίου στην Τέλενδο, την Ψέριμο, τους Λειψούς και όλα τα μικρά νησάκια του τοπικού αρχιπελάγους. Πριν την μετανάστευση των στρουθιόμορφων κυνηγά κυρίως μεγάλα έντομα. Το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα των στρουθιόμορφων (τέλη Αυγούστου) ταυτίζεται με την εμφάνιση των νεοσσών του. Τέλος Οκτωβρίου, μαζί με τα τελευταία κοπάδια στρουθιόμορφων, όλοι οι Μαυροπετρίτες έχουν φύγει για τη Μαδαγασκάρη.

Πουλιά της Καλύμνου
Οι Βουνοσταχτάρες πετάνε ταχύτατα, κάνοντας συνεχώς απρόβλεπτους ελιγμούς.
Μια καλή φωτογραφία είναι κυρίως θέμα τύχης.

Η Βουνοσταχτάρα λέγεται επιστημονικά Tachymarptis melba, από τις ελληνικές λέξεις "ταχύς" και "μάρπτις", αυτός που αρπάζει κάτι βίαια. Παλιότερο όνομα Apus melba, από το αρχαιοελληνικό άπους, ο χωρίς ποδια, λόγω των πολύ κοντών ποδιών και του γεγονότος ότι δεν πατά ποτέ στο έδαφος). Πρόκειται για ένα ξεχωριστό πουλί, με φυσιολογία προσαρμοσμένη στην αδιάλλειπτη πτήση. Έχει αποδειχθεί ότι οι Βουνοσταχτάρες μπορούν να πετάνε επί 7 μήνες συνεχώς, πίνοντας νερό και παίρνοντας έναν γρήγορο ύπνο "στο φτερό".

Είναι μεταναστευτικά πουλιά, που φωλιάζουν στην Ελλάδα και ξεχειμωνιάζουν στην Νότια Αφρική. Ξεχωρίζει από την κοινή σταχτάρα από το μεγαλύτερο μέγεθος (άνοιγμα φτερών 57 εκ. αντί για 42 εκ.) και το λευκό λαιμό και κοιλιά.

Οι σταχτάρες μοιάζουν πολύ με χελιδόνια και οι περισσότεροι δεν τις ξεχωρίζουν, καθώς πετάνε κοντά στα βράχια ή ανάμεσα στα κτίρια με ιλιγγιώδη ταχύτητα, μόλις ορατές. Αντίθετα με τα χελιδόνια που κυνηγάνε σχεδόν νωχελικά και αθόρυβα σε ακανόνιστες πορείες, οι σταχτάρες κινούνται ομαδικά, κάνοντας απίστευτα γρήγορες ομαλές τροχιές, αφήνοντας πίσω τους τις τσιριχτές τρίλιες τους. Τις βρίσκουμε σε ορθοπλαγιές, μεγάλους ερειπιώνες, κάστρα και πόλεις με παλιά κτίρια, σε όλη την Ελλάδα.

Ερπετά

Η ερπετοπανίδα της Καλύμνου περιλαμβάνει αρκετά ενδιαφέροντα και ασυνήθιστα για την ηπειρωτική Ελλάδα είδη, που έχουν κυρίως μικρασιατική εξάπλωση. Τα πιο ενδιαφέροντα είδη ειναι:

  • Αμφισβαίνα (Blanus strauchi)
  • Αβλέφαρος (Ablepharus kitaibelii)
  • Οφίσωψ (Ophisops elegans)
  • Κροκοδειλάκι (Stellagama stellio)
  • Λιακόνι (Chalcides ocellatus)
  • Σαμιαμίδι (Hemidactylus turcicus)
  • Έφιος (Dolichophis caspius)

Natura GR4210019

Natura GR4210019
Natura GR4210019

Η περιοχή Natura καλύπτει τη νήσο Τέλενδο και τις νησίδες Επάνω, Νερά και Σαρή. Η περιοχή έχει έκταση 53 τετ.χλμ. και έχει χαρακτηριστική ιδιαίτερης σημασίας για την αναπαραγωγή του Αιγαιόγλαρου (Larus audouinii) και του Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae).

GR162: Β. και Α. Κάλυμνος, Τέλενδος, Καλόλιμνος και νησίδες

Η περιοχή αποτελεί μία από τις Σημαντικές Περιοχές για τα πουλιά της Ελλάδας. Έχει έκταση 47 τετ.χλμ. και περιλαμβάνει το βόρειο και ανατολικό τμήμα της Καλύμνου και τις νησίδες από την Τέλενδο ως την Καλόλιμνο και τα Λίμνια. Μέρος της έκταση αυτή καλύπτεται και από τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας GR4210019. Η περιοχή έχει χαρακτηριστική ιδιαίτερης σημασίας για αναπαραγόμενα αρπακτικά και ειδικότερα για τον Θαλασσαετό (Haliaeetus albicilla, μη-αναπαραγόμενος επισκέπτης), τον Αιγαιόγλαρο (Larus audouinii, 36 αναπαραγόμενα ζευγάρια), την Αετογερακίνα (Buteo rufinus Αετογερακίνα, 3-6 αναπαρ. ζευγ.), το Κιρκινέζι (Falco naumanni, 20-25 αναπαρ. ζευγ.), το Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae, 30 με 100 αναπαρ. ζευγ.) και τον Πετρίτη (Falco peregrinus, 3 με 6 αναπαρ. ζευγ.), αλλά και για επιδημητικά και αποδημητικά είδη των θαμνώνων και των απόκρημνων βράχων.