Ορχιδέες της Κεφαλονιάς

Γνωρίστε ορχιδέες της Κεφαλονιάς

Όπως σχεδόν σε όλη την περιοχή του Ιονίου, ο συνδυασμός των υγρού και ήπιου χειμώνα, που οφείλεται στις σημαντικές βροχοπτώσεις και την επίδραση του θαλάσσιου στοιχείου, με την τυπική Μεσογειακή θερμή και ξηρή θερινή περίοδο, δημιουργεί μεγάλο εύρος μικροκλιματικών συνθηκών στο νησί, το οποίο με τη σειρά του ευνοεί την εμφάνιση σημαντικής ποικιλίας από ορχιδέες με διαφορετικές απαιτήσεις.

Με βάση τη διαθέσιμη βιβλιογραφία και προσωπικές παρατηρήσεις, δίνουμε εδώ ένα περίγραμμα της παρουσίας των ορχιδεών στην Κεφαλονιά.

Himantoglossum, Cephalanthera, Dactylorhiza, Neottia & Neotinea

Στην αρχή της χρονιάς, σε όλα τα μικρά και μεγάλα λιβάδια - ακόμα και κοντά σε ελαιώνες ή καλλιέργειες - εμφανίζονται οι γιγαντο-ορχιδέες Himantoglossum robertianum. Σε πυκνές λόχμες έχει εντοπιστεί ακόμα ένας εκπρόσωπος του γένους, η πολύ εντυπωσιακή Himantoglossum jankae.
Στο ορεινό δάσος, δηλαδή κυρίως στη ζώνη του Εθνικού Δρυμού, θα βρούμε δύο από τα τρία είδη των ελληνικών κεφαλάνθηρων, δηλαδή την Cephalanthera damasonium και την Cephalanthera rubra. Η παρουσία της Cephalanthera longifolia είναι αβέβαιη.
Η Dactylorhiza saccifera είναι η μόνη από το γένος της στο νησί (δεν αναφέρεται η Dactylorhiza romana, παρούσα σε Ζάκυνθο, Λευκάδα και Κέρκυρα), ενώ σε υγρές τοποθεσίες έχουν εντοπιστεί μικρές ομάδες της Epipactis helleborine και της Epipactis microphylla.
Στα ελατοδάση του Αίνου, ο προεσεκτικός παρατηρητής θα βρεί διάσπαρτες αποικήσεις της παρασιτικής Neottia nidus-avis.
Το γένος των Neotinea εκπροσωπείται στην Κεφαλονιά από τα είδη Neotinea lactea και Neotinea ustulata.

Το γένος Orchis

Το γένος Orchis δηλώνει την παρουσία του με την εντυπωσιακή Orchis anthropophora, την πολύ κοινή Orchis quadripunctata, το "σατύριον" Orchis italica και τη χλωμοκίτρινη Orchis pauciflora.

Το γένος Anacamptis

Το γένος των Anacamptis αντιπροσωπεύεται από τη χαρακτηριστική Anacamptis pyramidalis, την ευρύτατα διαδεδομένη Anacamptis papilionacea, την Anacamptis coriophora ssp fragrans που προτιμά στεγνές, ηλιόλουστες τοποθεσίες (αναφέρεται και ως Anacamptis fragrans), την Anacamptis laxiflora, την Anacamptis morio και την Anacamptis palustris.

Το γένος Ophrys

Το γένος των Ophrys ενδημεί στα πετρώδη εδάφη με φρύγανα ή μικρούς θάμνους. Αν και κάποια είδη προτιμούν πιο ξηρές θέσεις και άλλα κρύβονται - δηλαδή επιζούν - μέσα στα πουρνάρια, ενώ κάποια είδη έλκονται από πιο υγρές και σκιερές συνθήκες, γενικά θα βρούμε όλα τα είδη μέσα στο μωσαϊκό καταστάσεων που κρύβει ο μεσαίου ύψους θαμνώνας της Κεφαλονιάς.

Χάρη σε αυτον τον πλούτο, η Κεφαλονιά προσέλκυσε από παλιά το ενδιαφέρον των ερευνητών, που αναγνώρισαν και ταξινόμησαν με πάθος τα είδη των ορχιδεών του νησιού, εντοπίζοντας και πολλές ιδιαιτερότητες και αναπλάθοντας το - γνωστό και από άλλες νησιωτικές περιοχές - θέμα της ταυτοποίησης πολλαπλών φαινοτύπων ως νέες ταξινομικές ομάδες - συνήθως υποείδη, αλλά και είδη - μια προσέγγιση που τονίζει τη σημασία των νησιών ως φυλογενετικά εργαστήρια, αλλά από την άλλη δημιουργεί μια ασαφή εικόνα της βιοποικιλότητας, συγχέοντας την ειδογένεση με την εξέλιξη.

Χαρακτηριστικά, τα αναφερόμενα ως Ophrys mycenensis, Ophrys stavri, Ophrys oestrifera subsp. stavri, Ophrys oestrifera και Ophrys cornuta ανήκουν στο υποείδος cornuta του είδους Ophrys scolopax. To φυτό αυτό έχει με μεγάλη ποικιλομορφία και ευέλικτο πρότυπο γονιμοποίησης, γεγονός που έχει ωθήσει τους μελετητές να αναγνωρίσουν δεκάδες είδη και υποείδη, τα οποία η πιο συντηρητική και συγκριτική προσέγγιση της Annotated Checklist of the Flora of Greece (Vascular Plants of Greece) ενσωματώνει σε ένα και μόνο taxon, την Ophrys scolopax subsp. cornuta.

Αντίστοιχα η Ophrys gottfriediana έχει υπαχθεί ως υποείδος της Ophrys ferrum-equinum (Ophrys ferrum-equinum subsp. gottfriediana) και εμφανίζεται εδώ μαζί με το κύριο είδος. Η αναφερόμενη ως Ophrys cephalonica (αναφέρεται και ως Ophrys sphegodes ssp. cephalonica ή Οphrys cephaloniensis) εντάσσεται στο υποείδος Ophrys sphegodes subsp. sphegodes.
Τα διάφορα υποείδη της Ophrys oestrifera (όπως η Ophrys oestrifera subsp. miniscula) υπάγονται πλέον στην Ophrys apifera. Η Ophrys bilunulata subsp. punctulata εντάσσεται στο ποικίλο είδος Ophrys fusca, που έχει εντοπιστεί στην Κεφαλονιά με τα υποείδη fusca και iricolor. Οι θεωρούμενες ως Ophrys grammica και Ophrys mammosa εμπίπτουν στο εύρος παραλλαγών της Ophrys sphegodes subsp. mammosa.

Μια παρόμοια συζήτηση δημιουργείται γύρω από τις φαινοτυπικές παραλλαγές των υποειδών της Ophrys lutea. Ο επίσημος κατάλογος της Vascular Plants of Greece θεωρεί ότι οι αναφορές σε Ophrys penelopeae, Ophrys phryganae, Orphys hellenica και Ophrys sicula αφορούν φυτά που εντάσσονται στο υποείδος lutea (Ophrys lutea subsp. lutea).
Η Ophrys attica, που αναφέρεται από την Κεφαλονιά, κατατάσσεται πλέον ως Ophrys umbilicata subsp. umbilicata.
Ξεχωριστές, διακριτικές και μάλλον σποραδικές παραμένουν η Ophrys reinholdii και οι γοητευτική Ophrys bombyliflora.

Το γένος Serapias

Το εμφανισιακά ιδιόρρυθμο γένος των Serapias περιλαμβάνει την επιβλητική Serapias vomeracea, τη Serapias parviflora, την πολύ κοινή Serapias bergonii, την Serapias lingua, την Serapias cordigera subsp. cordigera, ενώ η αναφερόμενη από τους διάφορους ερευνητές ως ενδημικό των Ιονίων νήσων Serapias ionica αναγνωρίζεται επίσημα ως Serapias neglecta subsp. ionica.

Limodorum και Spiranthes

Σε σκιερές θέσεις του ημιορεινού και ορεινού δάσους θα βρούμε το αλλόκοτο Limodorum abortivum.
Το Σεπτέμβριο σε λίγες θέσεις του νησιού θα βρούμε το διακριτικό Spiranthes spiralis, τη μοναδική ορχιδέα της Ελλάδας που ανθίζει το Φθινόπωρο.

Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος