Γεωγραφία

Η Μερέντα είναι ένας κωνικός όγκος που συνέχεται ασαφώς με το Πάνειο, μέσω μιας σειράς χαμηλών αναγλύφων πάνω στις οποίες κάθεται ο Κουβαράς, ενώ συνδέεται κάπως πιο συνεκτικά με το Χαρβάτι, με το ημιορεινό διάσελο Βελατούρι (207 μ.), όπου έχει εγκατασταθεί ο οικισμός ιδιωτικής πολεοδόμησης Ολυμπιακοί Αετοί.

Στην κορυφή οδηγεί άσφαλτος που εξυπηρετεί τα ραντάρ του αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος. Η πρόσβαση στην κορυφή δεν είναι δυνατή, λόγω της προστασίας των εγκαταστάσεων.

Χλωρίδα

Η χλωρίδα της Μερέντας είναι τυπική των μικρών βουνών της Αττικής. Ο πεζοπόρος θα συναντήσει κυρίως είδη ευρείας εξάπλωσης: νωρίς την Άνοιξη θα βρει αναρίθμητες ανεμώνες και βολβώδη, όπως τους ανοιξιάτικους κρόκους και τις ρομουλέες και αμέσως μετά η χαμηλή ζώνη πλημμυρίζει από είδη όπως οι διάφορες μαργαρίτες, οι ερωδιοί (Erodium), οι Λαγοουρές (Lagurus ovatus), τα ραδίκια και οι ζωχοί.

Ο Μάϊος είναι ο μήνας της έκρηξης της χλωρίδας της Αττικής, ενώ το καλοκαίρι ο αριθμός των ανθισμένων ειδών αρχίζει να φθίνει, για να δώσει μια νέα άνοιξη στο τέλος του Φθινοπώρου.

Στις πλαγιές του κυρίως όγκου κυριαρχούν τα είδη των πετρωδών βιοτόπων, με πιο ενδιαφέροντα είδη την καμπανούλα της Αττικής Campanula celsii και το ελίχρυσο Helichrysum stoechas subsp. barrelieri.

Στα παλιά χωράφια και τους ελαιώνες θα βρούμε κοινά είδη, όπως το ραδίκι Cichorium intybus, το τριφύλλι Medicago orbicularis, το ψυχανθές Vicia sativa, το μελίλωτο Melilotus indicus, τα αγκάθια Silybum marianum και Notobasis syriaca, το σπάρτο Spartium junceum, την αγριοντοματιά Solanum elaeagnifolium, την άκανθα Acanthus mollis και τη νικοτιανή Nicotiana glauca.

Κοντά στα παλιά αγροκτήματα θα βρούμε συστάδες και φράκτες από Φραγκοσυκιές (Opuntia ficus-indica) και αθανάτους (Agave americana).

Στο πλάτωμα της κορυφής, περιμετρικά της περίφραξης του χώρου του ραντάρ, απλώνεται ένα αραιός θαμνώνας από μέσου μεγέθους άτομα Φοινικικής Αρκεύθου (Juniperus phoenicea). Στα γειτονικά βράχια, θα συναντήσουμε τα τυπικά βραχόφιλα είδη της Αττιής, με πιο ενδιαφέρουσες τις καμπανούλες και τις αουβριέτες.

Στις ρεματιές θα βρούμε τυπικά είδη των υγρών βιοτόπων, όπως τα βάτα (Rubus sanctus), οι Πικροδάφνες (Nerium oleander), ενώ η δενδρώδης βλάστηση περιλαμβάνει πλατάνια (Platanus orientalis) και λεύκες (Populus alba).

Αρχαία μνημεία

Η απόληξη της μικρής κορυφής Κάστρο περιβάλεται από χαμηλό τείχος από αργολιθοδομή. Σχετιζόμενο με τον κοντινό οικισμό Μυρρινούντα, που είναι γνωστό ότι άκμασε κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα, προτείνεται μια ανάλογη περίοδος για τη χρήση του βραχώδοςυ υψώματος ως θέσης επόπτευσης των περασμάτων της περιοχής.

Αν και η περιοχή είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος, έχει κατασπαραχθεί από τα παρακείμενα λατομεία θραυστών της περιοχής Μαρκόπουλου.

Μοναστήρια

Στους πρόποδες της Μερέντας έχουν εγκατασταθεί, σχετικά πρόσφατα, αρκετές μοναστικές κοινότητες, όπως η μονή Αγίου Σοφρωνίου, η μονή Τιμίου Προδρόμου Κουβαρά, η μονή Παναγίας Γοργοεπηκόου Καλυβίων, το ησυχαστήριο Κοίμησης Θεοτόκου Πέτα και η μονή Αγίας Άννας στου Μαζαρέκου.

Εκκλησίες

Σε όλη την περίμετρο της Μερέντας διασώζονται αρκετές βυζαντινές εκκλησίες, με σπουδαιότερες την Παναγία Μερέντας και τον Άγιο Γεώργιο Αιματόριζας. Διατηρούνται επίσης πολλές μεταβυζαντινές και νεώτερες εκκλησίες, διάσπαρτες κοντά ή μέσα στους οικισμούς της περιοχής. Η μοναδική εκκλησία που βρίσκεται ψηλά στο βουνό είναι ο Άγιος Ευστάθιος, κτισμένο τις τελευταίες δεκαετίες, σε περίοπτη θέση στο δρόμο προς την κορυφή.

O καμαροσκέπαστος ναός της Παναγίας (αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αλλά γνωστός ως Παναγία Μερέντας) βρίσκεται σε αγροτική τοποθεσία κοντά στο Μαρκόπουλο. Πρόκειται για μονόχωρο ναό που κτίστηκε τον 13ο αιώνα πάνω στο μεσαίο κλίτος τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Ανάμεσα στα λείψανα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, ποικίλα στοιχεία από την οποία έχουν εντοιχισθεί στο σωζόμενο ναό, βρέθηκε μια πλίνθος αρχαϊκού αγάλματος της Κόρης, που έφερε το όνομα Φρασίκλεια και που πιθανόν ανήκε σε λατρευτικό χώρο του περιβάλλοντος αρχαίου οικισμού της Μυρρινούντος (η πλίνθος εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Ο ναός είναι κατάγραφος με έργα της φάσης κατασκευής του ναού (αρχές 13ου αι.), έργα της τέταρτης δεκαετίας του ίδιου αιώνα - το πλέον εκτεταμένο στρώμα - κάποιες αγιογραφίες του 14ου αι. και ένα νεώτερο στρώμα του 18ου αι.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου Αιματόριζας βρίσκεται στους πρόποδες της Μερέντας, που από την πλευρά των Καλυβίων λεγόταν Αιματόριζα. Πρόκειται για μια ξυλόστεγη μονόκλιτη βασιλική, στην οποία διακρίνονται τρεις οικοδομικές φάσεις: μια παλαιοχριστιανική, μία της βυζαντινής περιόδου και η τελευταία της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Διασώζονται αγιογραφίες των δύο τελευταίων περιόδων.

Γεώτοποι

Οι ασβεστόλιθοι που αποτελούν στο σύνολο σχεδόν του όγκου της Μερέντας παρουσιάζουν έντονη καρστικοποίηση - χαρακτηριστικές είναι οι δολίνες του πλατώματος της κορυφής. Από τον σημαντικό αριθμό σπηλαίων και βαράθρων που έχουν εντοπιστεί στο βουνό, τα κυριότερα είναι οι "θρακιές" Θρακιά Πλιάκα και Θρακιά Μαντζούνη στα νότια, το βάραθρο Βέρα Ντράγκο ανάμεσα στο Κάστρο και την κύρια κορυφή και το Χόνι Λάγκη στα βόρεια.

Πεζοπορία

Μια εύκολη, αλλά με μικρό ενδιαφέρον, ανάβαση στο πλάτωμα της κορυφής, μπορεί να γίνει από τα μεγάλα μαντριά της νότιας όψης προς τον Άγιο Ευστάθιο, σε καλοπατημένο γιδόστρατο, μέσα σε βραχώνα.

Πιο ενδιαφέρουσα είναι η ανάβαση από τα ΝΔ, που περνά από το διάσελο του Κάστρου. Από το διάσελο, η ανάβαση στο αρχαίο αυτό οχυρό απαιτεί λίγα λεπτά. Μετά το διάσελο, η πορεία περνά κοντά από το βάραθρο Βέρα Ντράγκο.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος