Γεωγραφία

Το όνομα Σκάρπα πιθανόν να προέρχεται από τη μορφολογία της κορυφής, που είναι επικλινής χωρίς να είναι απότομη (σκάρπα στα ιταλικά, από τα οποία τα αρβανίτικα δανείζονται πολλές ρίζες, λέγεται ο τρόπος κατασκευής της επικλινούς βάσης ενός ψηλού όγκου, πχ. οι κεκλιμένες βάσεις των ενετικών και γενουατικών πύργων ονομάζονται σκαρπωτές). Το Σκάρπα είναι επίσης σύνηθες οικογενειακό επίθετο, προφανώς αρβανίτικο.

Η Σκάρπα είναι ένα μικρό, ουσιαστικά μονοκόρυφο, βουνό στα βόρεια της Αττικής. Η κορυφή της (573 μ.) υψώνεται ομαλά από τα δυτικά και πέφτει απότομα προς τον κάμπο του Βρανά, ενώ χαμηλώνει ισοκλινώς προς στις δύο μεγάλες ρεματιές που σχηματίζουν τα δυτικά και νότια όριά της, το ρέμα Κιμπετούη και τη μεγάλη χαράδρα της Ραπεντόσας.

Στα δυτικά της κορυφής απλώνεται μια μεγάλη, σχετικά επίπεδη έκταση, το οροπέδιο Κουκουνάρθι. Το οροπέδιο απορρέει κανονικά προς το ρέμα Κιμπετούη και το ρέμα της Οινόης, ωστόσο το χειμώνα σχηματίζονται μικρές λούτσες. Δύο πολύ αραιοκατοικημένες ζώνες λέγονται Σκάρπα και Μακρυμπούρι αντίστοιχα. Στο Μακρυμπούρι υπάρχει μια μικρή πηγή, χωρίς κρηνική κατασκευή. Στην παλιά αυτή αγροτική έκταση, οι νεαροί ελαιώνες και τα εξοχικά κτήματα έχουν αντικαταστήσει τα σπαρτά και τα όσπρια.

Γεώτοποι

Στα βόρεια της ψηλότερης κορυφής απλώνεται ένα επίμηκες καρστικό βύθισμα, με μέγεθος και υδρογραφικό ρόλο που το τοποθετεί ανάμεσα στη δολίνη και την πόλγη. Η δολίνη, που είχε καλλιεργηθεί στο παρελθόν, το χειμώνα διατηρεί λίγο νερό στο δυτικό άκρο της, που είναι πιο στεγανό λόγω της άφθονης terra rossa που έχει σωρευτεί εκεί.
Στα ανατολικά της υπάρχει μία ακόμα δολίνη, μικρότερων διαστάσεων, αλλά βαθύτερη.

Φύση

Όπως και τα γειτονικά βουνά, η Σκάρπα καλύπτετο μέχρι και τη δεκαετία του 1960 από ασυνεχή αλλά ώριμα δάση χαλεπείου πεύκης. Έκτοτε, οι περιοχές αυτές κάηκαν επανειλημένα και σήμερα οι ομαλότερες πλαγιές καλύπτονται από πυκνή αναγέννηση πεύκων και των συνοδών μεσογειακών θάμνων. Αντίθετα, οι πετρώδεις ράχες και πλαγιές της κορυφής παραμένουν γυμνές, με ένα αραιό κάλυμα από φρύγανα και μέτριου ύψους θάμνους.

Στα χαμηλά, η τυπική χλωρίδα των χαμηλών υψομέτρων της Αττικής κάνει τον ετήσιο κύκλο της, ενώ στην κορυφή θα βρούμε πολλά ενδιαφέροντα είδη, τυπικά των βραχοτόπων των αττικών βουνών.

Μοναστήρια

Στα ΝΔ του βουνού, στο περιθώριο του αραιού οικιστικού κελύφους της Αμυγδαλέζας, λειτουργεί η γυναικεία μονή Παναγίας Μυρτιδιώτισας. Στη βάση των ανατολικών πλαγιών, κοντά στον αγροτικό συνοικισμό του Βρανά, λειτουργεί η μονή Αγίου Γεωργίου.

Εκκλησίες

Στο καθεαυτό βουνό, υπάρχουν δύο νεώτερα ξωκλήσια, του Προφήτη Ηλία και του Αγίου Λουκά, το ένα δίπλα στο άλλο, στα βόρεια της κορυφής, ακριβώς πάνω στο παλιό πέρασμα προς το κάμπο του Βρανά (όπου σήμερα περνά ένας κακοτράχαλος χωματόδρομος).

Η περίμετρος, ωστόσο, της Σκάρπας κρύβει πολύ περισσότερα εκκλησιαστικά μνημεία: έχει αποκαλυφθεί μια μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική στην Αμυγδαλέζα, ενώ στην ίδια περιοχή αναφέρονται και δύο ακόμα μικρότερες εκκλησίες της βυζαντινής περιόδου.

Στη Σταμάτα ενδιαφέρον παρουσιάζουν η παλιά εκκλησία της Κοίμησης Θεοτόκου, στο οδικό κέντρο του οικισμού, καθώς και η επίσης παλιά εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, κοντά σε ομώνυμη πηγή με ωραία κρήνη.

Πλήθος άλλες εκκλησίες στην ευρύτερη περιοχή, από τις ομαλές απολήξεις του Διονυσοβουνιού και μέχρι την περίμετρο της λίμνης του Μαραθώνα, αξίζουν επίσης την προσοχή, άλλοτε για το ίδιο το κτίσμα και άλλοτε για τη θέση του. Μία από αυτές, η Αγία Παρασκευή στο Κουκουνάρθι, έχει κτιστεί σε χώρο όπου υπήρχε αρχαίο ή βυζαντινό κτίσμα, πιθανόν αμυντικής χρήσης.

Πεζοπορία

Έχουν αποτυπωθεί τρεις αναβάσεις στην κορυφή, από τα βόρεια, τα ΝΑ και τα νότια αντίστοιχα. Η πιο εύκολη από αυτές, η ανάβαση από το Κουκουνάρθι, είναι ταυτόχρονα η πιο ενδιαφέρουσα, τόσο για την ωραία θέα που χαρίζει, όσο και για την αξιόλογη χλωρίδα που θα συναντήσει κανείς, από νωρίς την Άνοιξη έως και την αρχή του καλοκαιριού.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος