Εκκλησίες της Πάρνηθας

Περισσότερες από 40 εκκλησίες είναι γνωστές στο χώρο της Πάρνηθας. Όπως είναι αναμενόμενο για μια ορεινή περιοχή που δεν έχει εσωτερικούς οικισμούς, οι περισσότερες εκκλησίες βρίσκονται στους πρόποδες του βουνού, πάνω σε αρχαία περάσματα, παλιές εγκαταστάσεις ή περίοπτα σημεία της περιμέτρου.

Αρκετές ωστόσο είναι και οι εκκλησίες που ιδρύθηκαν στην εσωτερική ζώνη της Πάρνηθας. Από αυτές, οι σημαντικότερες είναι η Αγία Τριάδα, ο Άγιος Πέτρος στη Μόλα, ο Άγιος Γεώργιος στο Λημικό, ο Άγιος Γεώργιος στο Κεραμίδι και η Αγία Παρασκευή στο Μπόρσι.

Κάποιες από τις εκκλησίες στο εσωτερικό του βουνού, όπως η Αγία Παρασκευή στο Μπόρσι και ο Άγιος Γεώργιςο στο Λημικό έχουν από παλιά προσαρτημένο ένα βοηθητικό κτίσμα. Το κτίσμα αυτό είναι πάντα ένας μονόχωρος, χαμηλός θάλαμος με τζάκι και συχνά λίγη υποδομή σύντομης παραμονής: καρέκλες, τραπέζι, πάγκους διανυκτέρευσης και ελάχιστα τρόφιμα.

Τα προσκτίσματα αυτά κατασκευάστηκαν αρχικά ως μόνιμα καταφύγια για τους κτηνοτρόφους - σε όλες τις περιοχές υπήρχε παρατεταμένη κτηνοτροφική δραστηριότητα - αλλά παράλληλα εξυπηρετούσαν τους ορειβάτες της εποχής. Αντίθετα, τα ξωκλήσια των γεωργικών περιοχών - όπου κατά τεκμήριο υπήρχαν καλύβια - δεν φέρουν βοηθητικό πρόσκτισμα.

Παλιότερες, συχνά στο μεταίχμιο ανάμεσα στη βυζαντινή και τη μεταβυζαντινή περίοδο, είναι οι εκκλησίες της περιμέτρου, όπως ο Άγιος Νικόλαος στο Μετόχι, ο Άγιος Γεώργιος Βουρδουμπάς στα δυτικά όρια της Βαρυμπόπης και η Δικλησιά (Ευαγγελίστρια) στο ρέμα Σούσι.

Κάποια από τα εκκλησάκια του βουνού, όπως η Αγία Παρασκευή στο Μπόρσι, ο Άγιος Νικόλαος στα Αρμένια και ο Άγιος Νικόλαος στο Βούντημα, αποτέλεσαν πυρήνες τοπικών αγροτικών συνοικήσεων.

Ορισμένες εκκλησίες έχουν κτιστεί σε εξέχουσες ή εντυπωσιακές θέσεις, όπως η Αγία Μαρίνα στο Ράπι, τα Εισόδια της Θεοτόκου στα Μαζαραίικα, ο Προφήτης Ηλίας στην κορυφή Μηλιά και η Αγία Τριάδα της Αυλώνας.

Βόρεια Πάρνηθα

Στη Βόρεια Πάρνηθα, τα ξωκλήσια είναι συνυφασμένα με τα μεγάλα οροπέδια, όπως το Τσιγκουράτι, τα Μαζαραίικα, της Ξηρόβρυσης και η Μουλάκιζα. Οι μεγάλες αυτές γεωργικές εκτάσεις, διανοιγμένες ανάμεσα στο δάσος και το θαμνώνα, είχαν μια σχεδόν μόνιμη κατοίκηση, άλλοτε εκφρασμένη με πρόχειρες καλύβες και άλλοτε με σταθερότερα αγροτόσπιτα. Σε κάθε περίπτωση, σε ένα κομβικό σημείο του οροπεδίου - πηγή ή εδαφική έξαρση - κτίστηκε, συνήθως στα τέλη του 19ου αιώνα, μια ευμεγέθης εκκλησία, που λειτουργούσε περισσότερο σαν σημείο στήριξης για τους ξωμάχους παρά σαν χώρος τέλεσης θρησκευτικών καθηκόντων.

Τέτοιες εκκλησίες είναι η Παναγία (Εισόδια της Θεοτόκου) στα Μαζαραίικα, ο Άγιος Δημήτριος στο Τσιγκουράτι, ο Άγιος Βασίλειος στην Ξηρόβρυση και ο Άγιος Γεώργιος στη Μουλάκιζα.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος