Βλάστηση της Πάρνηθας

Η Πάρνηθα είναι το πιό ενδιαφέρον χερσαίο οικοσύστημα της Αττικής. Η μεγάλη οικολογικής αξία της οφείλεται στο συνδυασμό της σημαντικής ποικιλίας οικοτόπων και της παρουσίας αξιόλογων ειδών, όπως τα σπάνια φυτικά είδη και το ελάφι, μέσα σε ένα εκτεταμένο και σχετικά συμπαγές δασικό σύστημα. Πράγματι, με εξαίρεση τις μεγάλες λάκκες και τους βραχώνες, η Πάρνηθα είναι κατάφυτη από ψηλό θαμνώνα στην χαμηλότερη ζώνη, από ωραία και υγιή δάση χαλεπίου πεύκης στα μέσα υψόμετρα και από ένα εκτεταμένο ελατόδασος στην ανώτερη ζώνη της.

Στη ζώνη του θαμνώνα συναντάμε κυρίως πουρνάρια (Quercus coccifera), γλυστροκουμαριές (Αrbutus andrachne), κουμαριές (Arbutus unedo), ελιές και αγριελιές (Olea europaea), χρυσόξυλα (Cotinus coggygria), δενδρώδες ρείκι (Erica arborea), φυλλίκια (Phillyrea latifolia) και κέδρους (Juniperus oxycedrus, J. phoenicea). Τοπικά συναντάμε αριές (Quercus ilex) και σποραδικά κοκκορεβιθιές (Pistacia terebinthus). Στο Μετόχι διασώζονται συστάδες από ήμερες βελανιδιές (Quercus ithaburensis ssp. macrolepis), ενώ σε άλλες θέσεις, που είχαν κατοικηθεί ή καλλιεργηθεί στο παρελθόν (Ντράσιζα, Κατσιμίδι) υπάρχουν συστάδες από χνοώδεις δρύες (Quercus pubescens). Στις ρεματιές βρίσκουμε λόχμες με οστρυές (Osrtya carpinifolia), πλατάνια (Platanus orientalis) και λεύκες (Populus alba), με υπόροφο κυρίως από πικροδάφνες (Nerium oleander) και σπανιότερα μυρτιές (Myrtus communis), κουτσουπιές (Cercis siliquastrum) και δάφνες (Laurus nobilis).

Κατά τόπους, σε ανοίγματα που είχαν καλλιεργηθεί ή βοσκηθεί έντονα στο παρελθόν ή καεί πρόσφατα, η βλάστηση βρίσκεται στο στάδιο των φρύγανων, με πιό χαρακτηριστικά είδη το θυμάρι (Coridothymus capitatus, Thymus sp.), τη λαδανιά (Cistus creticus, Cistus salviifolius), την αγούθουρα (Hypericum empetrifolium), το φασκόμηλο (Salvia triloba), την αφάνα ή αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum), το ρείκι (Erica manipuliflora), τον ασπάλαθο (Calicotome villosa) κλπ. Είναι η πλουσιότερη χλωριδικά ζώνη, με πιό ενδιαφέρον στοιχείο τη μεγάλη ποικλία ορχεοειδών. Το πευκοδάσος αποτελείται αποκλειστικά από χαλέπιο πεύκη (Pinus halepensis). Κάτω από τα 800 μ, το πεύκο κατά τόπους συνυπάρχει με ψηλούς θάμνους (πουρνάρια, κουμαριές κτλ.), ενώ ψηλότερα αναμειγνύεται με το έλατο και το κέδρο. Είδος άριστα προσαρμοσμένο σε φτωχά εδάφη, ξηρασία και πυργκαγιές, το πεύκο δημιουργεί το σταθερότερο δασικό σύστημα στην Πάρνηθα. Το πευκοδάσος της Βόρειας Πάρνηθας υπέστη, ωστόσο, μεγάλες απώλειες κατά την πυρκαγιά του 2007 και μόλις έχει αρχίσει να ανακάμπτει. Κατά τόπους, σε θέσεις όπου έγιναν φυτεύσεις για καλλωπιστικούς κυρίως σκοπούς, όπως στα Βασιλικά Κτήματα στο Τατόϊ, συναντάμε πολλά άλλα είδη δέντρων, ελληνικά ή ξενικά, όπως ρουπάκια (Quercus petraea), φτελιές (Ulmus minor), κουκουναριές (Pinus pinea), αγριοκαστανιές (Aesculus hippocastanum) και κέδρους των Ιμαλαΐων (Cedrus deodara). Το ορεινό δάσος αποτελείται από το ελληνικό έλατο (Abies cephalonica), με περιχαρακωμένους θύλακες αναδάσωσης με μαύρη πεύκη (Pinus nigra). Το ορεινό δάσος έχει υποστεί μεγάλη συρρίκνωση μετά την πυρκαγιά του 2007, ενώ οι θαμνώνες και το πεύκο είναι σε επέκταση.

Αν και το ελατοδάσος είναι ιδιαίτερα φτωχό σε χλωριδική ποικιλία, έχει μεγάλη οικολογική σημασία γιατί αποτελεί ένα εκτεταμένο και σταθερό περιβάλλον για την ορεινή ορνιθοπανίδα. Χαρακτηριστικό είδος στη ζώνη του ελάτου είναι ο ιξός, αειθαλές παράσιτο που αναπτύσεται πάνω στα κλαδιά των γηρασμένων ή αδύνατων ατόμων ελάτων. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού των ελάτων της Πάρνηθας επιβιώνει σε ιδιαίτερα αντίξοες εδαφικές και κλιματικές συνθήκες, με αποτέλεσμα τα δέντρα να είναι συχνά στρεβλά ή αδύναμα. Τις προηγούμενες δεκαετίες, οι φορείς διαχείρισης της Παρνηθας παρακολουθούσαν με ανησυχία την εξάπλωση ξερών δέντρων στη Βόρεια Πάρνηθα. Μετά την πυρκαγιά του 2007 και την απώλεια του συνόλου του ελατόδασους της κεντρικής, Βόρειας και Δυτικής Πάρνηθας, τα έλατα καλύπτουν μόνο τις νότιες και ανατολικές πλαγιές του βουνού. Μέσα στη ζώνη του ελάτου, αλλά κυρίως στις ψηλότερες κορυφές της Πάρνηθας θα συναντήσουμε μια μορφή "αλπικής ζώνης", στην ουσία πετρολίβαδα που καλύπτονται από φυτά με κατάλληλες προσαρμογές για τις αντίξοες καιρικές συνθήκες (χιόνι, άνεμοι και ξηρασία), όπως οι μαξιλαρόμορφοι αστράγαλοι (Astragalus sp.), το καθαρά ορεινό Cerastium candidissimum, τα αμάραντα των γενών Sedum και Saxifraga κλπ. Εδώ, πάνω στα βράχια ή σε θύλακες του αναγλύφου, θα ανακαλύψουμε πολλά από τα σπανιότερα φυτά της Πάρνηθας.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος