Τα πουλιά του Ολύμπου

Ο Όλυμπος ως βιοτικό σύστημα συντίθεται από τη μεγαλύτερη ποικιλία που μπορεί να συναντήσει κανείς σε ελληνικό βουνό, συν το γεγονός ότι όλοι οι τύποι βιοτόπου που τον αποτελούν έχουν πολύ μεγάλη έκταση και παράλληλα πολλές απόμερες, παρθένες γωνιές.
Έτσι, από τη θάλασσα έως το Μύτικα, συναντάμε μια διαδοχή αγροτικών και φρυγανικών εκτάσεων, θαμνοτόπων, δασών φυλλοβόλων δρυών, δασών κωνοφόρων, δασών ψυχρόβιων πλατύφυλλων και αλπικών εκτάσεων, όλες πεποικιλμένες με ανοίγματα, ρεματιές, φαράγγια και βραχώνες - από μικρά βράχινα συστήματα έως τεράστιες ορθοπλαγιές.

Αντίστοιχη με την μεγάλη αυτή ποικιλία περιβαλλόντων είναι και η ορνιθοπανίδα του Ολύμπου. Συνολικά έχουν καταγραφεί 129 είδη πουλιών που είτε ζουν μόνιμα, είτε έρχονται για να φωλιάσουν, περνάνε κατά τη μετανάστευση ή απλά διαχειμάζουν. Συγκριτικά, ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 1/4 των ειδών πουλιών της Ελλάδας και προφανώς είναι μεγαλύτερος από οποιοδήποτε άλλο βουνό στην χώρας.

Αρπακτικά πουλιά

Σε ένα μεγάλο ορεινό περιβάλλον, όπως ο Όλυμπος, είναι αναμενόμενο να βρούμε τα πιο αντιπροσωπευτικά είδη των αρπακτικών της χώρας.
Πράγματι, στον Όλυμπο, από τους μεγάλους αετούς συναντάμε το Χρυσαετό (Aquila chrysaetos), που είναι μόνιμος κάτοικος των νότιων αναγλύφων, και το Φιδαετό (Circaetus gallicus), που είναι καλοκαιρινός επισκέπτης - έρχεται στις αρχές Μαρτίου, φωλιάζει στα ψηλά δέντρα του πευκοδάσους και φεύγει τον Σεπτέμβριο.

Από τα δασικά είδη αρπακτικών τα πιο συνηθισμένα είναι το Διπλοσάϊνο (Accipiter gentilis) και το Ξεφτέρι (Accipiter nisus). Αντίστοιχα, στη χαμηλή και μέση υψομετρικά ζώνη, τα πιο κοινά είδη είναι η Γερακίνα (Buteo buteo), το Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) και ο Σφηκιάρης (Pernis apivorus). Στα ίδια υψόμετρα, στους απέραντους βραχώνες των φαραγγιών, φωλιάζει και κυνηγά ο Πετρίτης (Falco peregrinus), ενώ ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) και το Μαυροκιρκίνεζο (Falco vespertinus) εμφανίζονται κατά την θερινή περίοδο και την μετανάστευση.

Στον Όλυμπο μέχρι πριν από 20 χρόνια ζούσαν και τα τέσσερα είδη γυπών της Ευρώπης (όρνιο- Gyps fulvus, μαυρόγυπας - Aegupius monachus, Γυπαετός - Gypaetus barbatus και Ασπροπάρης Neophron percnopterus), τα οποία σήμερα δυστυχώς έχουν εξαφανιστεί λόγω της τεράστιας μείωσης της ορεινής κτηνοτροφίας και χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων.
Τη νύχτα το δάσος αναστατώνεται από η διαπεραστική επαναλαμβανόμενη κραυγή του Χουχουριστή (Strix aluco) και το "τρομακτικό" κάλεσμα του Μπούφου (Bubo bubo). Ελάχιστοι έχουν ακούσει το μελωδικό επαναλαμβανόμενο κάλεσμα του Αιγωλιού (Aegolius funereus), για τον οποίο ο Όλυμπος αποτελεί το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης.

Πουλιά στην αγροτική ζώνη

Αριθμητικά, τα περισσότερα είδη πουλιών θα τα βρούμε στα χαμηλότερα υψόμετρα, τις αγροτικές εκτάσεις, τα λιβάδια, τα φρύγανα και τον χαμηλό ή διασπασμένο θαμνώνα.
Εδώ ζουν τα είδη που είναι ανεκτικά στην ανθρώπινη δραστηριότητα και τις επιπτώσεις της: τσιροβάκοι, καρδερίνες, τσιχλόνια, παπαδίτσες, φλώροι, σπίνοι, φανέτα και πολλά άλλα. Τη νύχτα, στα χαμηλά, θα ακούσουμε την Κουκουβάγια (Athene noctua) και τον Γκιώνη (Otus scops).

Πουλιά των δασών

Tα είδη των δασικών εκτάσεων ζουν κυρίως στους ψηλούς θαμνώνες αειφύλλων και στα δάση μαύρης πεύκης και οξυάς - οι εκτάσεις με ρόμπολα προσειδιάζουν περισσότερο με τα αλπικά λιβάδια. Καθώς μεγάλο μέρος των δασών του Ολύμπου είναι εκτός δασικής εκμετάλλευσης - αλλού λόγω του καθεστώτος του Εθνικού Δρυμού και αλλού λόγω του απόκρημνου αναγλύφου, που κάνει την υλοτομηση αδύνατη - θα δούμε πολλά ώριμα ή άρρωστα δένδρα κατατρυπημένα από τους δρυοκολάπτες: στον Όλυμπο ζουν και φωλιάζουν και τα 9 είδη δρυοκολαπτών της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων ο μεγάλος Μαύρος δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) και ο πολύ σπάνιος Τριδάκτυλος (Picoides tridactylus) - είδος που στην Ελλάδα φωλιάζει μόνο στον Όλυμπο και τη Ροδόπη.

Το βαρύ θρόϊσμα του δάσους της οξυάς μόλις που διακόπτεται από τις ψιλές φωνίτσες που αφήνουν οι δενδροβάτες, οι παπαδίτσες, οι φυλλοσκόποι, οι βασιλίσκοι και ο δενδροτσοπανάκος, ενώ από μια ψηλή θέση, όπως για παράδειγμα από τον περίβολο του καταφυγίου Σπ. Αγαπητός, θα δούμε στην κόμη των κωνοφόρων να αλλάζει θέση χοροπηδηχτά ο εντυπωσιακός Σταυρομύτης (Loxia curvirostra), που με το ασύμμετρο ράμφος του ανοίγει τα κουκουνάρια για να βρει τους σπόρους τους.

Πουλιά των αλπικών λιβαδιών

Εκτός από τα μεγάλα αρπακτικά, στην αλπική ζώνη ζουν πληθυσμοί ειδών προσαρμοσμένων στις καιρικές συνθήκες και τους πόρους του μεγάλου υψομέτρου. Χαρακτηριστικά είδη πουλιών των λιβαδιών της ανώτερης ζώνςη του Ολύμπου είναι ο Χιονόστρουθος (Montifringilla nivalis), η Χιονάδα (Eremophila alpestris), ο Χιονοψάλτης (Prunella collaris) και η Μικρογαλιάντρα (Calandrella brachydactyla).

Πιο προσηλωμένος στις κορυφές είναι ο Χιονοψάλτης (Prunella collaris), που θα τον δούμε να τριγυρτνά ανάμεσα στα βράχια γύρω από το τριγωνομετρικό του Μύτικα - σαν να ζητά κάτι από τους χαρούμενους ορειβάτες που ποζάρουν αγκαλιά με τη λαμαρινένια σημαία. Γύρω από την κορυφή πετούν ανάλαφρα μοναχικές Κιτρινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax graculus).

Πουλιά των ορθπολαγιών

Γύρω από τις ορθοπλαγιές μεγάλου υψομέτρου πετούν σμήνη από Κιτρινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax graculus), αλλά και οι πολύ σπανιότερες Κοκκινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax pyrrhocorax), που τις συναντάμε σε ελάχιστα πλέον βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας και διατηρούν αξιόλογους πληθυσμούς μόνο στα βουυνά της Κρήτης.

Στα τοιχώματα των φαραγγιών και τις αναρίθμητες ορθοπλαγιές της μέσης υψομετρικά ζώνης, όπως οι κάθετες όψεις της Ζηλνιάς και της Γκόλνας, τα πιο χαρακτηριστικά είδη είναι ο Βραχοτσοπανάκος (Sitta neumayer), ο Γαλαζοκότσυφας (Monticola solitarius), το Βραχοχελίδονο (Ptyonoprogne rupestris) και ο Τοιχοδρόμος (Tichodroma muraria).

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος