Βλάστηση του Παναχαϊκού

Η βλάστηση και εν μέρει και η μορφολογία του Παναχαϊκού εμφανίζει ένα εξαιρετικά ποικίλο μωσαϊκό τύπων και καταστάσεων, που οφείλονται σε μια σειρά αιτίων, όπως:

• Έντονη τοπογραφία και μεγάλη ποικιλία γεωμορφολογικών τύπων, ως αποτέλεσμα της ταραγμένης τεκτονικής και της ασταθούς γεωλογικής συμπεριφοράς των πετρωμάτων.
• Βίαιες κλιματικές αλλαγές, λόγω της ευρείας έκθεσης του βουνού στους ανέμους και τα κρημνίσματα.
• Ταραγμένο ιστορικό χρήσης με αλλεπάλληλα βίαια γεγονότα - εκχερσώσεις, πυρκαγιές, υπερβόσκηση και άναρχη υλοτόμηση - ως αποτέλεσμα της γειτνίασης με ένα μεγάλο πληθυσμιακό πυρήνα που ασκούσε έντονες πιέσεις.

Για τους παραπάνω λόγους, η κάλυψη του Παναχαϊκού από δέντρα, θάμνους και συνοδά είδη εμφανίζει πολυάριθμους διακριτούς τύπους, οι οποίοι αναλύονται στα αντίστοιχα λήμματα:

• Φρύγανα
• Χαμηλοί πρινώνες
• Ψηλοί πρινώνες
• Συστάδες δρυών
• Δάση Χαλεπίου πεύκης
• Δάση Κεφαλληνιακής ελάτης
• Πετρολίβαδα με γκορτσιές και κέδρα
• Αραιοί δενδρώνες με κράταιγους και κέδρα
• Σάρες και λιθώνες
• Ορθοπλαγιές και πετρολίβαδα πάνω από το όριο του δάσους
• Χιονολίβαδα και Υποαλπικά λιβάδια
• Παρόχθια βλάστηση
• Αγροδασικές ζώνες
• Αμπελώνες
• Φυτεύσεις για αντιδιαβρωτική προστασία

Φρύγανα

Οι φρυγανικές εκτάσεις εκτείνονται στη χαμηλότερη υψομετρικά ζώνη, ανάμεσα στα χωριά και το γύρω υποβαθμισμένο θαμνώνα. Συχνά πρόκειται για παλιές γεωργικές ζώνες, που εγκαταλείφθηκαν. Το κυρίαρχο είδος είναι η Αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum) και τα θαμνώδη αχινοπόδια (Genista acanthoclada), θυμάρια (Coridothymus capitatus), οι ασφάκες (Phlomis fruticosa) και λυχναράκια (Ballota acetabulosa), ενώ αφθονούν τα κάθε είδους αγκάθια και οι ανθεκτικές πόες.

Χαμηλοί πρινώνες

Στη ζώνη του μεσογειακού θαμνώνα, οι περιοχές με παρατεταμένο ιστορικό βόσκησης και φτωχά εδάφη καλύπτονται εν μέρει από ένα χαμηλό πρινώνα με δύσμορφα, καταφαγωμένα πουρνάρια (Quercus coccifera) και υπόροφο από ασφάκες (Phlomis fruticosa) και μικρούς αγκαθωτούς θάμνους.

Ψηλοί πρινώνες

Ο πιο εκτεταμένος τύπος θαμνώνα στο Παναχαϊκό συντίθεται από ψηλά πουρνάρια (Quercus coccifera), διάσπαρτα άτομα Οξύκεδρης αρκεύθου (Juniperus oxycedrus) και κατά τόπους πυκνές ζώνες από κουμαριές (Arbutus unedo). Ο τύπος αυτός καταλαμβάνει όλη τη χαμηλή υψομετρικά ζώνη έως τα 800 περίπου μέτρα.

Σποραδικά συναντάμε μικρές ή μεγαλύτερες συστάδες αριάς (Quercus ilex). Άλλοι μεγάλοι θάμνοι της ζώνης είναι η Γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne), η Κοκορεβυθιά (Pistacia terebinthus) και το Φυλλίκι (Phillyrea latifolia), ενώ στη χαμηλή βλάστηση βρίσκουμε τις ακατάβλητες λαδανιές (Cistus creticus), διάφορα αγκάθια (όπως το γαλαζοπράσινο Eryngium amethystinum) και το σκληροτράχηλο αγρωστώδες Brachypodium retusum.

Στο πάνω όριο της ζώνης συναντάμε άτομα ή συστάδες ελάτης και κατά τόπους και άλλα είδη μεγάλων δέντρων.

Αραιοί δενδρώνες με κράταιγους και κέδρα

Πρόκειται για περιοχές με ασβεστολιθικά εδάφη και μικρή κλίση. Σε βραχώδεις θέσεις κυριαρχεί το κέδρο (Juniperus oxycedrus), ενώ στις λάκκες και πλουσιότερα εδάφη ο κράταιγος (Crataegus heldreichii).

Πετρολίβαδα με γκορτσιές και κέδρα

Στο Ψάρθι και άλλα ασβεστολιθικά οροπέδια αφθονούν οι γκορτσιές (Pyrus amygdaliformis). Αυτά τα ημιάγρια καρποφόρα έχουν αξιοποιηθεί για να εμπλουτίζουν τις κτηνοτροφικές ζώνες, καθώς οι καρποί τους είναι ιδιαίτερα θρεπτικοί και χρησιμοποιούντο στη διατροφή των χοίρων (και όχι μόνο).

Φυτεύσεις για αντιδιαβρωτική προστασία

Σε μια προσπάθεια να ελεγχθεί η διάβρωση και οι γεωλισθήσεις, οι δασικές υπηρεσίες της περιοχής έχουν κάνει τοπικά φυτεύσεις ανθεκτικών ειδών. Για παράδειγμα, σε πλαγιές με μεγάλες κλίσεις έχουν φυτευτεί κυπαρίσσια, με σκοπό τη συγκράτηση των κατολισθήσεων. Σε θέσεις πάνω από τους οικισμούς ή στο στην κεφαλή ρεματιών έχουν φυτευθεί μαυρόπευκα, ενώ στις κοίτες, παράλληλα με την κατασκευή πολλών μικρών φραγμάτων συγκράτησης των φερτών, έχουν φυτευθεί βουνοϊτιές (Salix elaeagnos).

Δάση πεύκης

Τα πευκοδάση του Παναχαϊκού καλύπτουν κατά τόπους τις βόρειες κυρίως πλαγιές του συγκροτήματος. Πρόκειται για δάση Χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis), που παρόλες τις πιέσεις (πυρκαγιές, υλοτομία, ρητινοσυλλογή) διατηρούνται σε σχετικά καλή κατάσταση.

Δάση ελάτου

Στο Παναχαϊκό, το δάσος της Κεφαληνιακής ελάτης (Abies cephalonica) έχει διασπαστεί και εμφανίζεται σήμερα σε μικρές ή μεγαλύτερες συστάδες, εξ' υπολοίπου των άλλων τύπων βλάστησης, συμπιεσμένο ανάμεσα στις γεωργικές ζώνες, τα βοσκοτόπια, τις διαβρωμένες επιφάνειες, το θαμνώνα και τους βραχώνες.

Το έλατο εδώ αναπτύσσεται σε όλα τα γεωλογικά υποστρώματα (ασβεστόλιθος, ραδιολαρίτης, φλύσχης και κροκαλοπαγή). Η κατάσταση του ελατοδάσους είναι μέτρια, με τις περισσότερες συστάδες να αποτελούνται από μεγάλης ηλικίας, κακόμορφα άτομα. Οι υγιέστερες συστάδες εμφανίζονται στα νότια, όπως πάνω από τη Ρακίτα και στο Λεόντιο. Σχεδόν όλα τα δέντρα έχουν ιξό (Viscum album), ένα παράσιτο που η εγκατάστασή του είναι μάρτυρας της μέτριας κατάστασης του ατόμου.

Το ελατοδάσος του Παναχαϊκού έχει μικρή φυσικότητα: σχεδόν παντού και κυρίως κοντά στους άξονες προσπέλασής του, τα δέντρα είναι πρόχειρα υλοτομημένα, υπάρχουν πολλά πρέμνα και κλαδιά και ο τόπος είναι παντού διαταραγμένος.

Συστάδες δρυών

Στη ΒΔ Αχαΐα, το μεγαλύτερο μέρος του ψηλού πρινώνα έχει επεκταθεί μέσα στη ζώνη της δρυός. Τα μεγάλα δρυοδάση του νότιου Παναχαϊκού, που αποτελούν συνέχεια των σωζόμενων σήμερα δρυοδασών της Κρανιάς (ορεινή περιοχή ανάμεσα στη μονή Μακελαριάς και Κάτω Βλασία), αποτελούνται από Χνοώδεις βελανιδιές (Quercus pubescens) και Πλατύφυλλες βελανιδιές (Quercus frainetto).

Χιονολίβαδα και υποαλπικά λιβάδια

Στη Λάκκα Πρασούδι, τη λεκάνη ανάμεσα στις δύο ψηλότερες κορυφές του Παναχαϊκού, απλώνεται ένα ιδιαίτερο τοπίο, που προσιδιάζει με τα λιβάδια των ψηλών κορυφών μεγαλύτερων ορεινών συγκροτημάτων όπως τα Βαρδούσια και ο Παρνασσός.

Τα λιβάδια αυτά, που καλύπτονται από το χιόνι για 3-5 μήνες το χρόνο, φιλοξενούν μια ποώδη βλάστηση από καθαρά ορεινά ποώδη είδη, ενώ λείπουν εντελώς οι μαξιλαρόμορφες αποικίες των Αστραγάλων και των Daphne oleoides. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα των λιβαδιών αυτών την άνοιξη, οπότε κατακλύζονται από αναρίθμητους κρόκους (Crocus sieberi subsp. sublimis), ενώ το φθινόπωρο θα βρούμε το συγγενικό Crocus cancellatus subsp. mazziaricus.

Σάρες και λιθώνες

Στις μεγάλες σάρες των κορυφών, ανάμεσα στα θραύσματα του ασβεστόλιθου, αναπτύσσονται αγροστώδη (είδη των γενών Leucopoa και Festuca), μικρά θαμνάκια, όπως η Drypis spinosa και το Ptilostemon afer, καθώς και πολλές πόες, όπως το λευκό Cerastium brachypetalum και η εντυπωσιακή Fritillaria graeca.

Πετρολίβαδα πάνω από το όριο του δάσους

Οι κορυφές του Παναχαϊκού είναι γυμνές, καθώς οι κλιματικές συνθήκες εμποδίζουν την ανάπτυξη οποιασδήποτε μορφής ψηλής βλάστησης. Τα πετρολίβαδα αυτά, όπως και οι μακρινές αλλά συγγενείς φυτογεωγραφικά κορυφές των άλλων βουνών της Βόρειας Πελοποννήσου, είναι πραγματικά νησιά υψομέτρου σε μια θάλασσα μικρών βουνών. Τα περιβάλλοντα αυτά φιλοξενούν είδη προσαρμοσμένα στο σύντομο καλοκαίρι, την παρατετάμενη κάλυψη από το χιόνι, τους άγριους ανέμους και την έντονη ηλιακή ακτινοβολία.

Στο χαμηλότερο τμήμα της ζώνης αυτής θα βρούμε είδη όπως η Morina persica, ο Dianthus androsaceus, το Marrubium velutinum και κατά τόπους νανώδεις μορφές του Crataegus orientalis. Ψηλότερα και μέχρι το ανώτερο υψόμετρο του βουνού θα συναντήσουμε ομάδες από την αλπική δαφνούλα Daphne oleoides, τον αστράγαλο Astragalus angustifolius, το πάλευκο Cerastium candidissimum, μεγάλες ομάδες από Anemone apennina subsp. blanda και διάσπαρτα ορεινά ορνιθόγαλα, όπως το Ornithogalum montanum.

Άλλα αξιόλογα είδη αυτής της ζώνης είναι:

• Aethionema saxatile subsp. oreophilum
• Alyssum montanum subsp. montanum
• Asperula aristata
• Astracantha rumelica
• Astragalus angustifolius
• Aubrieta deltoidea
• Carduus tmoleus
• Centaurea affinis subsp. laconiae
• Cerastium candidissimum
• Cirsium hypopsilum
• Dactylis glomerata
• Daphne oleoides
• Erysimum pusillum
• Eryngium amethystinum
• Euphorbia herniariifolia
• Galium taygeteum
• Juniperus communis
• Marrubium velutinum
• Minuartia attica
• Saxifraga adscendens subsp. parnassica
• Sideritis clandestina subsp. peloponnesiaca
• Viola aetolica

Παρόχθια βλάστηση

Η βλάστηση των ρεματιών και ποταμών του Παναχαϊκού αποτελείται κυρίως από Πλατάνια (Platanus orientalis), αναμεμειγμένα με άλλα υδρόφιλα είδη, όπως Γαύρους (Carpinus orientalis), Φράξους (Fraxinus ornus), Οστριές (Ostrya carpinifolia) και Ιτιές (Salix alba, Salix elaeagnos, Salix amplexicaulis) και τοπικά και με λεύκες (Populus alba).

Πάνω στα πλατάνια τυλίγονται κισσοί (Hedera helix) και στις όχθες των μικρών ρεματιών ανθίζουν το καλοκαίρι λυγαριές (Vitex agnus-castus).

Αμπελώνες

Αρκετά χωριά στα βόρεια και νότια ανάγλυφα έχουν μεγάλες, σχετικά ομαλές, καλά αποστραγγιζόμενες εκτάσεις σε αργιλικά ή αποσαθρωμένα κροκαλοπαγή εδάφη. Χαρακτηριστικά τέτοια τοπία εκτείνονται γύρω από τα Κουνινά στο βορρά και το Δεμέστιχα στα νότια. Οι εκτάσεις αυτές καλλιεργούνται συστηματικά εδώ και πολλές δεκαετίες με αμπέλια. Οι αμπελώνες της περιοχής παράγουν τόσο σταφίδα, όσο και οινοποιήσιμο σταφύλι (μαυροδάφνη και ροδίτη).

Αγροδασικές ζώνες

Γύρω από τα περισσότερα χωριά, αλλά κυρίως στο μέσο ρου του Λαύκου (από το Σούλι μέχρι τη Μοίρα), στο Σαλμενίκο και το Λεόντιο, απλώνονται μεγάλες εκτάσεις που αποτελούσαν την γεωργική ζώνη του οικισμού. Οι εκτάσεις αυτές έχουν δασωθεί κατά τόπους, ενώ τα παλιά χωράφια είναι σε μακρόχρονη αγρανάπαυση ή και πλήρως εγκαταλελειμένα. Η φυσική βλάστηση στις ζώνες αυτές αποτελείται από ένα μίγμα ειδών του περιβάλλοντος ψηλού θαμνώνα, ενώ κατά θέσεις διατηρούνται ώριμες βελανιδιές ή υπεραιωνόβια πουρνάρια.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Πηγή: Κόκκορης Ι. 2014. Μελέτη της χλωρίδας και της βλάστησης του Παναχαϊκού όρους. Οικολογική αξιολόγηση, προτάσεις διαχείρισης και κατάρτιση προγράμματος βιοπαρακολούθησης με τη χρήση μεθόδων τηλεπισκόπισης και Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. Διδακτορική διατριβή, Πανεπ. Πατρών, Τμήμα Βιολογίας.