Μονοπάτια Λευκών Ορέων

Ένα πεζοπορικό δίκτυο μέσα στη φύση

Φύση

Η περιοχή μελέτης φιλοξενεί μεγάλο τμήμα του βιολογικού πλούτου της Κρήτης, η οποία είναι παγκοσμίως γνωστή για την ποικιλότητα οργανισμών αλλά και τοπίων που φιλοξενεί. Σε αυτό συντελούν ποικίλλοι λόγοι: ο γεωγραφικός χώρος του νησιού, ο οποίος αποτελεί σταυροδρόμι τριών ηπείρων και ως εκ τούτου στάση στη βιογεωγραφική εξάπλωση πολλών ειδών με ευρωπαϊκή, ασιατική και αφρικανική καταγωγή. Το έντονο ανάγλυφο, βαθειά πληγωμένο από τη φθοροποιό δράση του νερού και του αέρα, που δημιούργησε μικροπεριβάλλοντα, απομονώνοντας άτομα και πληθυσμούς, οι οποίοι ακολούθησαν τη δικιά τους ξεχωριστή εξελικτική πορεία. Η μακραίωνη και πολιτισμικά ετερογενής ανθρώπινη παρουσία, ανάγκασε κατά καιρούς τους κατοίκους να μετακινούνται και να αλλάζουν οικονομικές δραστηριότητες και χρήσεις της γης, να αλλάζουν τα εργαλεία και τους τρόπους που τη δουλεύουν και να εισάγουν, εσκεμμένα ή μη, νέα είδη φυτών και ζώων. Η διαχρονική αυτή διελκυνστίνδα ανθρώπου και φύσης οδήγησε στη διαμόρφωση τοπίων και οικοσυστημάτων, αμαλγάματα του φυσικού και του πολιτισμικού, άρρηκτα συνδεδεμένων με την ανθρώπινη παρουσία.

Βλάστηση

Στο μεσογειακό βιοκλιματικό χώρο, όπως αυτόν της Κρήτης, ο κυριότερος παράγοντας που καθορίζει τη φυσιογνωμία της βλάστησης είναι η διαθέσιμη για τα φυτά υγρασία.

Στις χαμηλότερες υψομετρικά περιοχές, αλλά και όπου ο διαρκής κύκλος πυρκαγιών, εκχερσώσεων και βόσκησης οδήγησε στη διάβρωση και την υποβάθμιση των εδαφών, τα οποία είναι πλέον ανίκανα να συγκρατήσουν την τόσο πολύτιμη εδαφική υγρασία, κυριαρχεί η φρυγανική βλάστηση, αποτελούμενη από χαμηλούς ημίθαμνους όπως η ασφάκα, η αστοιβίδα, η γαλαστοιβή και το (α-)χινοπόδι, είδη άριστα προσαρμοσμένα από άποψη μορφολογίας όσο και φυσιολογίας. Οι θαμνώνες με αείφυλλα πλατύφυλλα, γνωστοί και με το όνομα μακκία βλάστηση, έχουν μια ευρεία εξάπλωση στην περιοχή μελέτης, όπως και σε ολόκληρο τον Κρητικό χώρο. Χαρακτηριστικότερο είδος είναι το πουρνάρι, άριστα προσαρμοσμένο για τον περιορισμό των απωλειών υγρασίας με τα σκληρά, επικαλυμμένα φύλλα του αλλά και με τους μηχανισμούς αναβλάστησης μετά από πυρκαγιές και έντονη πίεση βόσκησης. Συνοδά στοιχεία αυτών των θαμνώνων είναι συνήθως το φυλλίκι, η αγριελιά, η κοκκορεβυθιά και η χαρουπιά. Τα δάση με τραχεία πεύκη και κυπαρίσσι καταλαμβάνουν τις ευνοϊκότερες υγρασιακά θέσεις των βουνών της Κρήτης, με τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα να βρίσκονται εντός του Εθνικού Δρυμού της Σαμαριάς. Η προστασία από τη βόσκηση και τις πυρκαγιές επιτρέπει στα δέντρα να αντλήσουν ακόμα και τις τελευταίες σταγόνες δροσιάς από τους άνυδρους ασβεστόλιθους και να συνθέσουν εικόνες δασικού τοπίου, εφάμιλλου σε συνοχή και θαλερότητα με τα ορεινά δάση της ηπειρωτικής χώρας.

Η διαφοροποίηση στις μικροκλιματικές συνθήκες, όπως αυτές καθορίζονται από την τοπογραφική διαμόρφωση, αντανακλάται έντονα και στην εμφάνιση της βλάστησης, με τις απαιτητικότερες διαπλάσεις να εμφανίζονται εντός βορείων εκθέσεων, χαραδρών και ρεματιών. Το γνωστότερο παράδειγμα είναι η εμφάνιση των πλατανοδασών, πάντα σε μισγάγγειες, με παρουσία νερού ή και όχι.

Τοπικές εναλλαγές του γεωλογικού υποστρώματος μπορούν να οδηγήσουν σε θεαματικές αλλαγές στη βλάστηση, καθώς μπορεί να μεταβληθούν πλήρως οι υδρολογικές συνθήκες, αλλά και η υδατοϊκανότητα των παράγωγων εδαφών. Για παράδειγμα, στις περιοχές όπου κυριαρχεί ο φλύσχης, όπως π.χ. ανάντη της Ζούρβας, αναπτύσσονται ζωηρές συστάδες πικροδάφνης, κάτι που στη ζώνη του ασβεστόλιθου είναι εφικτό μόνο μέσα στις χαράδρες.

Χλωρίδα και Πανίδα

Οι παραπάνω λόγοι καθορίζουν και τον μεγάλο πλούτο ειδών που συνθέτουν την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Αν και δεν υπάρχουν διαθέσιμα πλήρη στοιχεία για την περιοχή μελέτης, παρατίθενται τα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί για τον ΕΘνικό Δρυμό της Σαμαριάς, μέρος του οποίου αποτελεί τμήμα της περιοχής μελέτης. Στον Εθνικό Δρυμό Σαμαριάς έχουν καταγραφεί 900 είδη χλωρίδας, εκ των οποίων τα 110 είναι Κρητικά ενδημικά, με τα 25 να ε΄ναι στενότοπα ενδημικά της περιοχής των Λευκών Ορέων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το ενδημικό δέντρο ανέγνωρο ή αμπελιτσιά Zelkova abelicea, η ενδημική ορχιδέα Cephalanthera cucullata και το ενδημικό είδος καμπανούλας Petromarula pinnata.

Εντός του Δρυμού έχουν καταγραφεί 32 είδη θηλαστικών, με χαρακτηριστικότερο το εμβληματικό κρι-κρι Capra aegagrus cretica. Η ορνθοπανίδα του Δρυμού αποτελείται από 200 περίπου είδη πτηνών, με χαρακτηριστική την παρουσία του γυπαετού ή κοκκαλά Gypaetus barbatus και του όρνιου Gyps fulvus. Επιπλέον, στην περιοχή καταγράφονται όχι λιγότερα από 73 είδη σαλιγκαριών και 8 είδη ερπετών.

Προστασία της φύσης

Ο παραπάνω πλούτος ειδών και ενδιαιτημάτων οδήγησε από νωρίς στη θεσμοθέτηση ειδικών περιοχών διαχείρισης της ανθρώπινης δραστηριότητας και προστασίας της φύσης. Ο Εθνικός Δρυμός θεσμοθετήθηκε το 1962 και έχει λάβει πολλές διεθνείς τιμητικές διακρίσεις, όπως: - Απόθεμα της Βιόσφαιρας (Biosphere reserve), πρόγραμμα «Άνθρωπος και Βιόσφαιρα» της UNESCO (Σαμαριά και Όλυμπος)
- Βιογενετικό Απόθεμα, Συμβούλιο της Ευρώπης (1 από τις 16 στην Ελλάδα)
- Απονομή Ευρωδιπλώματος (μοναδική στην Ελλάδα).

Επιπλέον, στην περιοχή μελέτης υπάρχουν 3 περιοχές του Δικτύου Natura 2000:

LEFKA ORI KAI PARAKTIA ZONI (SiteCode: GR4340008) SCI
ETHNIKOS DRYMOS SAMARIAS - FARANGI TRYPITIS - PSILAFI - KOUSTOGERAKO ( SiteCode: GR4340014) SPA
FARANGI THERISSOU (SiteCode: GR4340007) SCI

και 4 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους:

Φαράγγι Σαμαριάς και Τάρρα AT6010022
Λευκά Όρη (Ζώνη 2000 μ.) AT6011007
Θέρισο AT6010096
Μεσκλά AT6010045

Τέλος, στην περιοχή μελέτης υπάρχει μία Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά της Ελλάδας (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία) - BirdLife International με κωδικό GR179 Λευκά Όρη.