Τα μεταλλεία στη Σέριφο

Τα μεταλλεία στη Σέριφο

Σέριφος topoguide
Μεταλλεία Σερίφου: Φλέβα σιδήρου, Μαλλιάδικο

Τα κοιτάσματα μετάλλων της Σερίφου είναι αρκετά εκτεταμένα και κυρίως εμφανή στην επιφάνεια σε πολλές θέσεις. Έτσι, η εξόρυξη και εκμετάλλευσή τους άρχισε από την προϊστορία. Όπως δείχνουν τα υπολείμματα εκκαμίνευσης, οι λαξεμένες στο βράχο εστίες των καμινιών και τα λακκοειδή έγκοιλα χύτευσης του μετάλλου σε διάφορες τοποθεσίες στην περιοχή του Κούνδουρου, ο κύριος στόχος των αρχαίων μεταλλείων ήταν ο χαλκός, μέταλλο που δουλευόταν εύκολα με τα μέσα της εποχής και έδινε όπλα, εργαλεία, αγγεία και κοσμήματα. Άλλωστε η περίοδος αυτή έχει ονομαστεί Εποχή του Χαλκού. Η δραστηριότητα διήρκεσε μέ την ύστερη αρχαιότητα.

Σέριφος topoguide
Μεταλλεία Σερίφου: Σπηλαιώδες όρυγμα, Μέγα Λιβάδι

Τον 19ο αι. μ.Χ., η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων σιδήρου και άλλων μετάλλων της Σερίφου ζει μια νέα περίοδο ακμής, που αρχίζει στα τέλη της δεκαετίας του 1860. Κατά την περίοδο αυτή, η μεταλλευτική δραστηριότητα εστιάζει στα μεγάλα κοιτάσματα σιδήρου ανάμεσα στον Κουταλά και το Μεγάλο Λιβάδι. Οι υπόγειες στοές εξόρυξης είναι περιορισμένες και κυρίως δοκιμαστικές, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του υλικού εξορύχθηκε από μεγάλα ανοιχτά ορύγματα ή σπηλαιώδεις κοιλότητες.

Σέριφος topoguide
Μεταλλεία Σερίφου: Αιματίτης, Μαλλιάδικο

Η οργάνωση της εξόρυξης και η εμπορία του μεταλλεύματος ανατέθηκε σε διάφορα εταιρικά σχήματα για να καταλήξει στη γαλλική εταιρεία «Σέριφος-Σπηλιαζέζα», η οποία δραστηριοποιήθηκε έμμεσα, εκμισθώνοντας τα δικαιώματά της στον Γερμανό μηχανικό και μεταλλειολόγο Emil Grohmann. Η επιχείρηση του Grohmann ανέπτυξε υποδομές διαχείρισης και φόρτωσης στους δύο υπήνεμους κόλπους του Κουταλά και του Μεγάλου Λιβαδιού. Το διοικητήριο της εταιρείας ιδρύθηκε στο Μεγάλο Λιβάδι, και συμπληρώθηκε από χημείο, εργαστήρια, εργατικές κατοικίες, σχολείο, στυνομικό σταθμό και χώρους αποθήκευσης του μεταλεύματος, ενώ στον Κουταλά υπήρχαν γραφεία, εργατικές κατοικίες και αποθήκες.

Σέριφος topoguide
Μεταλλεία Σερίφου: Το διοικητήριο των μεταλλείων στο Μεγάλο Λιβάδι

Σε σχέση με την αρχαιότητα, το νέο στοιχείο του 19ου αιώνα είναι ότι το μετάλλευμα δεν υπόκειται σε κατεργασία τοπικά - διαδικασία που θα απαιτούσε σημαντικές υποδομές και μεγάλη ποσότητα ενέργειας και καύσιμης ύλης - αλλά φορτωνόταν σε πλοία και μεταφερόταν στη Δυτική Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία και δευτερευόντως στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και την Πολωνία. Έτσι, πέραν των καθευατό μεταλλείων, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο πλέγμα διακίνησης, με σιδηροτροχιές, μηχανοστάσια, ράμπες, ελιγμούς και σκάλες φόρτωσης. Οι κυριότερες σκάλες φόρτωσης ήταν δύο στο Μεγάλο Λιβάδι, μία μεγάλη στον Κουταλά και ενώ άλλες σκάλες κατασκευάστηκαν στον Αβεσσαλό, τη Βαγιά και το Τσιλιπάκι.

Σέριφος topoguide
Μεταλλεία Σερίφου: Ράμπα βαγονέτων στον Κουταλά

Από το 1890 και μέχρι το 1905, κάτω από την ατσάλινη διαχείριση του Grohmann και την ευνοϊκή διεθνή συγκυρία, η εταιρεία ανθεί και τα ορυχεία επεκτείνονται σε όλη τη μεταλλοφόρα ζώνη. Το 1906 ο Emil Grohmann πεθαίνει και τον διαδέχεται ο, επίσης μεταλλειολόγος, γυιός του Georg Grohmann. Η διοίκηση του Georg Grohmann συμπίπτει με την αλλαγή των συνθηκών στη διεθνή αγορά μεταλλευμάτων με κύριο χαρακτηριστικό την μεγάλη πτώση των τιμών. Παράλληλα με την κρίση που μαστίζει τον κλάδο, εντείνονται οι διεκδικήσεις των εργατών και αυξάνονται οι πιέσεις από το οργανωμένο πλέον εργατικό κίνημα. Το 1916 ξεσπούν απεργίες στα μεταλλεία της Σερίφου, που καταλήγουν σε βίαιες συγκρούσεις με την χωροφυλακή, με αρκετούς νεκρούς και από τις δύο πλευρές.

Σέριφος topoguide
Μεταλλεία Σερίφου: Ανοιχτή εξόρυξη στην Αγία Τριάδα (Μέγα Λιβάδι)

Η δεκαετία του 1920 κυλά μέσα στην αβεβαιότητα και τη στασιμότητα και η δραστηριότητα ανακάμπτει κάπως μόλις στα μέσα της επόμενης δεκαετίας, φάση κατά την οποία τη διοίκηση της επιχείρησης «Σέριφος-Σπηλιαζέζα» αναλαμβάνει ο γυιός του Georg Grohmann, Emil Grohmann. Η παραγωγή αυξάνει κατακόρυφα, με κύριο παραλήπτη τη Γερμανία, που ετοιμάζεται για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέσα στον πόλεμο, τα μεταλλεία περνάνε σε άμεση γερμανική διαχείριση. Με τη λήξη του πολέμου η οικογένεια Grohmann εγκαταλείπει την Ελλάδα, ενώ η εταιρεία «Σέριφος-Σπηλιαζέζα» σύντομα διακόπτει τις εργασίες της.
Το ενδιααφέρον για τα σιδηρομεταλλεύματα της Σερίφου ανανεώνεται στη δεκαετία του 1960 κάτω από τη διαχείριση διαφόρων εταιρειών. Η δραστηριότητα είναι άτονη και σταματά οριστικά το 1965.

Σέριφος topoguide
Μεταλλεία Σερίφου: Η σκάλα φόρτωσης στον Κουταλά

Σήμερα, το τοπίο της ΝΔ Σερίφου είναι κατάστικτο από τα σημάδια της μακράς αυτής διαδρομής μόχθου και συγκρούσεων. Η μεταλλευτική ιστορία της Σερίφου, ωστόσο, αποσυντίθεται αργά αλλά σταθερά: το μεγαλόπρεπο διοικητήριο ερειπώνεται σταδιακά στο Μεγάλο Λιβάδι, δίπλα από το ηρώο των νεκρών εργατών και απέναντι από την προτομή του Κ. Σπέρα, του κομμουνιστή που πρωτοστάτησε στις εργατικές κινητοποιήσεις. Οι εργατικές κατοικίες στο Μία Χωριό και τα Χάλαρα διαλύονται, οι ράμπες, τα κόσκινα και οι σκάλες φόρτωσης σκουριάζουν, ενώ τα ανοιχτά ορύγματα χάσκουν μέσα στην καταπράσινη Άνοιξη των Κυκλάδων.

Σέριφος topoguide
Μεταλλεία Σερίφου: Ράμπες φόρτωσης στην Αγία Τριάδα

Εκτός της καθευτό εξόρυξης μετάλλων, είχε ξεκινήσει παλαιότερα μια περιορισμένη εκμετάλλευση μικτών θειούχων ορυκτών στην περιοχή της Γαλανής, στη θέση Μούτουλα.

Μια σε βάθος αναφορά στη μεταλλευτική ιστορία της Σερίφου περιλαμβάνεται στην εφαρμογή Σέριφος topoguide, που διατίθεται τόσο για συσκευές Android, όσο και για συσκευές iOS (iPhone).