Χλωρίδα της Πάρνηθας

Γνωρίστε είδη φυτών

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Η χλωρίδα της Πάρνηθας είναι από τις πιο πλούσιες των ελληνικών βουνών, καθώς περιλαμβάνει σχεδόν το 1/6 του συνολικού αριθμού φυτών που ενδημούν στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα έχουν καταγραφεί περισσότερα από 1000 είδη φυτών, μεταξύ των οποίων 93 είδη αποκλειστικά ενδημικά της Ελλάδας, σπάνια ή απειλούμενα.

Δεκάδες σπάνια είδη

Ανάμεσα στα πιο ενδιαφέροντα φυτά της Πάρνηθας είναι η Άσπρη παιώνια (Paeonia mascula hellenica), ο Κόκκινος κρίνος (Lilium chalcedonicum), η Κόκκινη τουλίπα (Tulipa orphanidea ή T. hageri), η Βοιωτική Τουλίπα (Tulipa undulatifolia ή T. boeotica), η Κίτρινη τουλίπα (Tulipa australis ή T. sylvestris australis), ο Έβενος του Σίμπθορπ (Ebenus sibthorpii), η Lomelosia hymettia (Scabiosa hymettia), η Salvia ringens, η Ίριδα Iris sintenisii, η Iberis carnosa (I. tenoreana), η Ελληνική Φριτιλάρια Fritillaria graeca και η Fritillaria obliqua οbliqua, η Malosorbus florentina, η Asperula baenitzii και η Amelanchier chelmea.

Άλλα σημαντικά είδη είναι τα αγριόσκορδα Allium brussalisii, Allium hymettium και Allium cyrilii, οι κρόκοι Crocus flavus subsp. atticus, Crocus olivieri και Crocus nivalis, η βιόλα του Υμηττού Viola hymettia, η Satureja parnassica subsp. parnassica και το αγριογαρύφαλλο Dianthus serratifolius subsp. serratifolius.

Ενδημικά είδη

Τα πιο ενδιαφέροντα, από επιστημονικής πλευράς, είδη της χλωρίδας της Πάρνηθας είναι η Καμπανούλα της Πάρνηθας (Campanula celsii subsp. parnesia) και η σιληνή της Πάρνηθας (Silene oligantha subsp. parnesia), τα δύο ενδημικά taxa του βουνού (πρόκειται για υποείδη).

Φυτά των κορυφών

Οι κορυφές της Πάρνηθας φτάνουν σε υψόμετρα πολύ χαμηλότερα των ψηλών κορυφών των μεγάλων βουνών της χώρας, στα οποία τυπικά εμφανίζεται μια περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμένη αλπική ζώνη. Στις κορυφές της Πάρνηθας, το βραχώδες υπόστρωμα και η υποχώρηση του δάσους, έχουν αφήσει ένα τοπίο που μοιάζει με αλπική ζώνη και φιλοξενεί είδη που είναι συγγενικά ή και ταυτίζονται με τα είδη των μεγάλων βουνών.

Δυστυχώς, οι περισσότερες κορυφές έχουν καταληφθεί από στρατιωτικές και ραδιοτηλεοπτικές εγκαταστάσεις και μεγάλο μέρος των εκτάσεων αυτών έχει καταστραφεί, ενώ πολλά από τα φυτά που φιλοξενούσαν έχουν εξαφανιστεί.

Φυτά στα βράχια και τις σάρες

Αν και για πολλούς από τους κατοίκους του λεκανοπεδίου, το τοπίο της Πάρνηθας είναι συνυφασμένο με τα δάση - και πραγματικά το βουνό φιλοξενεί τα αξιολογότερα ελατοδάση της Αττικής - η Πάρνηθα είναι κυρίως ένα χαρακτηριστικό ασβεστολιθικό βουνό των ελληνικών οροσειρών, κατάσπαρτο από μεγάλους βραχώδεις σχηματισμούς, όπως τα ορθοπλαγιές και φαράγγια, αλλά και τα μικρότερα "παράγωγά" τους, απέραντες πλαγιές σπαρμένες από μικρά και μεγαλύτερα βράχια, σταθερές και ασταθείς σάρες, άνυδρες και υγρές πετροπλαγιές, βυθίσματα και σχίσματα.

Σε όλα αυτά τα τοπία, πάνω στις φαινομενικά άγονες παρειές του ασβεστόλιθου, θα δούμε να προβάλλουν, μέσα από τις αναρίθμητες σχισμές, δεκάδες είδη μικρών συνήθως φυτών, που έχουν ειδικευτεί στην επιβίωση στα ιδιαίτερα αυτά ενδιαιτήματα. Συχνά, τα είδη αυτά είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα από επιστημονικής πλευράς, καθοτι η προστασία που παρέχουν οι θέσεις αυτές, η γεωγραφική απομόνωση των βράχινων σχηματισμών σε σχέση με το επόμενο γειτονικό ορεινό συγκρότημα, η απουσία ανταγωνιστών ή άλλων απειλών όπως η βόσκηση και τέλος οι ιδιαίτερες φυσικοχημικές συνθήκες, παρότρυναν τη δημιουργία ιδιαίτερων εξελικτικών γραμμών, που κατέληξαν σε νέα είδη ή υποείδη.
Έτσι, πάνω στα απέραντα βραχοτόπια της Πάρνηθας θα βρούμε πολλά από τα σπάνια και ελληνικά ενδημικά είδη, όπως τα Campanula celsii ssp. parnesia, Inula verbascifolia ssp. parnassica, Aubrieta deltoidea, Silene oligantha ssp. parnesia, Silene gigantea ssp. hellenica, Sedum laconicum ssp. laconicum, Stachys spruneri, Teucrium flavum, Galium melanantherum, Lomelosia hymettia, Brassica cretica ssp. aegaea, Centaurea attica ssp. attica, Centaurea raphanina ssp. mixta, Jurinea mollis, Onosma frutescens, Onosma kaheirei, Aethionema saxatile ssp. graecum, Malcolmia graeca ssp. hydraea, Leontodon graecus και πολλά άλλα.

Η χλωρίδα της Κυράς

Τα περισσότερα από τα ελληνικά ενδημικά φυτικά είδη της Πάρνηθας είναι βραχόφιλα, με τα πιο πολλά από αυτά να ευδοκιμούν κυρίως στις νότιες κορυφές του βουνού: το μικρό συμπλεγμα των κορυφών γύρω από την Κυρά, τη λεκάνη γύρω από τον Άγιο Γεώργιο στο Κεραμίδι, την κορυφή Κεραμίδι και τις νότιες πλαγιές της κορυφής Αέρας.

Η ιδεώδης πεζοπορική περιήγηση στον κόσμο της σπάνιας χλωρίδας της Πάρνηθας είναι το μονοπάτι της Σκάλας. Η μικρή αυτή διαδρομή, μαζί με μερικούς ελιγμούς στη νότια πλευρά της Κυράς μπορούν να προσφέρουν στον ενήμερο φυσιοδίφη την ευκαιρία μιας συλλογής φωτογραφιών σπάνιων ειδών, που δύσκολα θα τα βρει σε άλλο βουνό. Μια σχετική μελέτη αναφέρει ότι στα βράχια γύρω από την Κυρά - στα οποία περιλαμβάνονται και τα μικρά πρανή του χωματόδρομου που εξυπηρετεί το πυροφυλάκειο - καταγράφηκαν 30 από τα 93 ενδημικά taxa της Πάρνηθας.
Στο topoguide.gr μπορείτε να δείτε το χάρτη της διαδρομής Τα φυτά της Κυράς, ενώ η ίδια διαδρομή περιλαμβάνεται στην εφαρμογή , που σας καθοδηγεί στο πεδίο, προβάλλοντας δεκάδες είδη φυτών κατά μήκος της πορείας.

Η χλωρίδα της Μόλας

Η Μόλα είναι το τυπικότερο βουνίσιο τοπίο της Πάρνηθας, η τοποθεσία που συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά του ορεινού οικοσυστήματος: μια σειρά πηγές, που συντηρούν μικρά ρέματα, πλούσια εδάφη με ψηλά και καλοσχηματισμένα έλατα, πετροπλαγιές με κέδρα και φρύγανα και καταμεσής ένα μεγάλο λιβάδι, προσαρμοσμένο στις πτυχές μιας ομάδας πολυεπίδεδων δολινών. Μοναδική παραφωνία, η συστάδα των εξωτικών κωνοφόρων στο κέντρο του οροπεδίου - ίσως για να θυμίζει το πως γίνεται αντιληπτό το ορεινό τοπίο υπό το πνεύμα της δασολογίας.

Η χλωρίδα της Μόλας καθρφτίζει αυτή τη μοναδική σύνθεση βιοτόπων: εδώ θα βρούμε τυπικά είδη των λιβαδιών, όπως οι τουλίπες, είδη του περιθωρίου του δάσους, είδη των πετρολίβαδων και είδη των κορυφών. Ακόμα, όταν λιώσουν τα χιόνια, τα λιβάδια της Μόλας πλημμυρίζουν από τυπικά είδη της ανώτερης ζώνης των βουνών, όπως οι ανοιξιάτικοι κρόκοι και οι σκίλες.

Βαρυμπόπη και Μακρυχώραφο

Η περιοχή ανάμεσα στην Βαρυμπόπη και τους Θρακομακεδόνες είναι ουσιαστικά οι νότιοι πρόποδες της Πάρνηθας, μια περιοχή με ανάμικτα χαρακτηριστικά, από τυπικές φρυγανικές εκτάσεις έως περιφραγμένες συστάδες πεύκων. Το Μακρυχώραφο είναι μια χαρακτηριστική παλιά γεωργική ενότητα, με αρκετή φυσικότητα και μεγάλη γεωμορφολογική ποικιλότητα - δολίνες, ρέματα, πετροπλαγιές, χάσματα κλπ.

Έντονα επηρεασμένες από τον άνθρωπο, οι δύο αυτές περιοχές είναι ωστόσο πολύ πλούσιες χλωριδικά και ταυτόχρονα εύκολα προσπελάσιμες, όλο το χρόνο. Ειδικά την Άνοιξη, θα συναντήσουμε μια μεγάλη ποικιλία ειδών, από ξηροφυτικούς θάμνους, πολλά γεώφυτα και μεγάλο αριθμό ορχιδεών, αλλά και πολλά ανθρωπόφιλα είδη ή είδη που προτιμούν διαταραγμένα εδάφη.

Το Κεραμίδι

Το ρέμα του Αγίου Γεωργίου (ή ρέμα Κεραμίδι) είναι ο πιό σημαντικός φυσικός άξονας της νότιας Πάρνηθας. Από τα Μέλια μέχρι την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου ο άξονας της ρεματιάς και η ζώνη άμεσης επιρροής του δημιουργούν έναν φυσικό διάδρομο με μεγάλη ποικιλία βιοτόπων, υψηλό ποσοστό δασοκάλυψης και προστατευμένο από τον καιρό.

Οι ορθοπλαγιές της Κορακοφωλιάς, χαμηλά, και τα λιβάδια του Αγιώργη ψηλότερα, φιλοξενούν πολλά ενδιαφέροντα φυτικά είδη.

Πευκοδάση στο Τατόι

Τα πευκοδάση γύρω από το Τατόι αποτελούνται από πυκνές συστάδες ώριμων και ψηλών δέντρων, όπου ο υπόροφος είναι πολύ φτωχός, λόγω της μόνιμης σκίασης και του παχιού στρώματος από πευκοβελόνες που σχηματίζεται στο έδαφος - οι οποίες δεν αποσυντίθενται λόγω του πολύ ξηρού κλίματος.

Τα είδη που ευδοκιμούν στις συνθήκες αυτές αυτό είναι οι αναρριχητικοί θάμνοι, τα γεώφυτα, όπως κυκλάμινα και τα ορχεοειδή, ενώ η ποικιλότητα αυξάνει στις πολλές υγρές γωνιές και τα ανοίγματα του δάσους.

Αρωματικά φυτά

Η χλωρίδα της Πάρνηθας περιλαμβάνει πολλά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, όπως το τσάι της Πάρνηθας (Sideritis raeseri subsp. attica), η μπελαντόνα Atropa belladonna, το κοινό θυμάρι Thymbra capitata και το θυμάρι της Αττικής Thymus atticus.

Οι ορχιδέες της Πάρνηθας

Για τις πολλές και εντυπωσιακές ορχιδέες της Πάρνηθας, δείτε το σχετικό κεφάλαιο. Ορχιδέες της Πάρνηθας

.

---