Εξερευνήστε τη Χαλκιδική
Εξερευνήστε τη Χαλκιδική
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
Έρευνα: Κατερίνα Ζαγκαρέτου

Επιλέξτε περιοχή, με κλικ στα έγχρωμα πολύγωνα ή στις ετικέτες
Το γεωγραφικό περίγραμμα
Η Χαλκιδική είναι το πιο στραμμένο στη θάλασσα τμήμα της Μακεδονίας. Με έναν εντυπωσιακό και εντελώς χαρακτηριστικό διαμελισμό, που καταλήγει σε τρεις επιμήκεις χερσονήσους, τις οποίες όλοι αποκαλούν "πόδια", η Χαλκιδική συνιστά μια βαθειά διείσδυση της στεριάς στο Αιγαίο. Είναι η πιο "μεσογειακή" περιοχή της κατά τ' άλλα βαλκανικής Μακεδονίας και τόσο το τοπίο, όσο και το σύστημα κατοίκησης και παραγωγής αντανακλούν την επίδραση και την έλξη του μεσογειακού στοιχείου.
Αν και ολόκληρη η Χαλκιδική θεωρείται μια ενιαία χερσόνησος, μόνο τα τρία "πόδια" έχουν χαρακτηριστικά χερσονήσου. Από ανατολικά προς τα δυτικά διακρίνουμε τη χερσόνησο της Κασσάνδρας (αναφέρεται και Κασσανδρεία ή Παλλήνη ή Φλέγρα), τη Σιθωνία (λέγεται και Λογγός) και τη χερσόνησο του Άθω, που φιλοξενεί τη μοναστική επικράτεια του Αγίου Όρους.
Τέλος, ένα μικρότερο ακρωτήρι, το Μαρμάρι, πιο γνωστό ως Μπροστόμνιτσα, ξεκόβει από την ανατολική παρειά του κορμού της Χαλκιδικής και προβάλει στο Στρυμονικό κόλπο.
Μια γεωγραφία βουνών
Βασικό συστατικό της γεωγραφίας της Χαλκιδικής είναι τα βουνά της: με αυτά συγκροτείται ο κύριος κορμός της, που υψώνεται βόρεια από τη μεγάλη ύφεση των λιμνών Κορώνεια και Βόλβη και χάρις σε αυτά εξέχουν οι χερσόνησοί της πάνω στο πέλαγος.
Τα βουνά της Χαλκιδικής είναι χαμηλοί όγκοι, που περιγράφονται από την μάλλον ταπεινή ισοϋψή των 500 μ. Στο γεωγραφικό πλάτος της Μακεδονίας, ωστόσο, η ζώνη πάνω από τα 500 μ. και το υψόμετρο των 1000 μ., όπου φτάνουν οι ψηλότερες κορυφές, ντυμένα με τη βλάστηση της περιοχής, προσομοιάζουν των περιβαλλοντικών συνθηκών της ζώνης των 1500 μ. της νότιας Ελλάδας, άρα πρόκειται μάλλον για χαμηλά βουνά παρά για ψηλούς λόφους.





Η κατοίκηση
Το σύστημα κατοίκησης της Χαλκιδικής είναι διττό: στον κορμό της περιοχής, όλοι οι οικισμοί είναι στραμμένοι προς τους αγροτικούς πόρους του βουνού και των εσωτερικών κάμπων - αλλά και τις μεταλλοφόρες ζώνες. Στα "πόδια", η κατοίκηση είναι σχεδόν νησιωτική: οι παλιοί οικισμοί στέκονται σε περίοπτες θέσεις πάνω από ευλίμενες ακτές, αποφεύγοντας ωστόσο την έκθεση στις παράκτιες κλιματικές και άλλες επιδράσεις.



Στα περισσότερα από τα νέα χωριά δόθηκαν ονόματα σε ανάμνηση των οικισμών από όπου προέρχονταν οι πρόσφυγες, συνήθως με το πρόσφυμα "Νέο", τα Νέα Μουδανιά, η Νέα Φώκαια, ο Νέος Μαρμαράς, τα Νέα Τρίγλια, η Νέα Ηράκλεια κλπ.

Το φυσικό τοπίο
Το τοπίο της Χαλκιδικής αντανακλά την αλληλεπίδραση - τη διαπάλη, θάλεγε κανείς - του επίμονου δίποδου κατοίκου της χερσονήσου με τις κλιματικές, εδαφικές και τοπογραφικές παραμέτρους. Η ασταμάτηση προσπάθεια του ανθρώπου να διαμορφώσει τη γη και τη βλάστηση ώστε να ανταποκριθούν στις ανάγκες του, συγκρουόμενος ταυτόχρονα με τους φυσικούς περιορισμούς, δημιούργησε ένα ατελείωτο μωσαϊκό καταστάσεων, συχνά τόσο παλιών που θεωρούνται πλέον φυσικές. Εκχερσώσεις, φυτεύσεις, πυρκαγιές και μεταφορές νέων ειδών, αποξηράνσεις και επιχώσεις επέφεραν στο αρχέγονο τοπίο αλλαγές, που γρήγορα ενσωματώθηκαν στην ιστορία του και υιοθετήθηκαν από την άγρια ζωή της περιοχής. Ακόμα και σήμερα, παρόλες τις ουλές που αφήνουν οι νεώτερες παρεμβάσεις, το τοπίο της Χαλκιδικής εξακολουθεί να καθρεφτίζει - στους ελαιώνες, τις ακτές, τα έλη, τις αναβαθμίδες που χάνονται κάτω απο το δάσος και το δάσος που χάνεται κάτω από την τουριστική επέκταση - την προαιώνια αυτή σύμπλευση των δύο μεγάλων άσπονδων συνταξιδιωτών, της φύσης και του ανθρώπου.



Ψηλότερα από τα χωριά κυριαρχούν τα δρυοδάση, συνήθως σπερμοφυή και με τη σειρά τους αναμειγνύοναι ή παραχωρούν την αποκλειστικότητα στο μαυρόπευκο και την οξιά, που καταλαμβάνουν τη ζώνη των κορυφών του Χολομώντα και του Στρατωνικού όρους. Η οξιά βρίκεται εδώ στο κάτω κλιματικό όριο της ζώνης εποίκησής της.

Πεζοπορία στη Χαλκιδική

Αν για τον ντόπιο, η "ορεινή" και η "παράκτια" Χαλκιδική είναι δύο έννοιες άρρηκτα ενιαίες, ένας δυισμός ενσωματωμένος στην καθημερινότητά του - λόγω καταγωγής, εκδρομών ή προμηθειών σε κτηνοτροφικά ή δασικά προϊόντα. Είναι το τουριστικό ρεύμα των 2-3 τελευταίων δεκαετιών που έφερε την παραθαλάσσια Χαλκιδική στο προσκήνιο, υποννοώντας τα ορεινά ως ένα ξεχασμένο υπόβαθρο. Σύντομα, ωστόσο, η μονοδιάστατη αυτή θεώρηση πτώχευσε αισθητικά και η πολυχρωμία της χαλκιδικιώτικης ενδοχώρας κλήθηκε να συμπληρώσει την ανία της γαλάζιας ακινησίας. Πιο μαζικά μέσω της περιήγησης και πιο εστιασμένα μέσα από την πεζοπορία, ο επικέπτης της τουριστικής Χαλκιδικής βρήκε το δρόμο για το δάσος, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μονοπάτια των λόφων και των βουνών.

