Αρκαδικά Μονοπάτια & Apollo Trails
Λύκαιο, Τετράζι, Μίνθη και κοιλάδα Νέδας

Τα χωριά του Λύκαιου

Ο Βάστας

Η τοποθεσία

Ο Βάστας είναι κτισμένος στη μεσημβρινή πλευρά της μεγάλης ανατολικής ράχης του Τετράζιου, στην κεφαλή της μεγάλης πτύχωσης του Χάραδρου ποταμού. Όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, η συγκρότηση του Βάστα ακολούθησε μια αργή διαδικασία συσπείρωσης διακριτών ορεινών εγκαταστάσεων που ενισχύονται στους ταραγμένους Μέσους Χρόνους από φυγάδες του επισφαλούς κάμπου. Όταν οι διάσπαρτες ομάδες φτάσουν μια κρίσιμα μάζα, συγκεντρώνονται γύρω από την ισχυρότερη φατρία και αρχίζουν να κατανέμουν πιο αποδοτικά τους παραγωγικούς ρόλους. Η θέση της κεντρικής συνοίκησης και η έκταση της επικράτειάς της καθορίζονται από τη γεωμετρία και κυρίως το παραγωγικό δυναμικό των προγενέστερων γειτόνων.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο Βάστας φώλιασε στις ακατοίκητες κοιλάδες ανάμεσα στον ισχυρό Ίσαρη, που λειτουργεί κεντρομόλα και φυγόκεντρα ταυτόχρονα, και το ασθενές Δασοχώρι. Όλη αυτή η χωροταξία της ανάγκης και της προσαρμογής είχε νόημα στην εποχή των οικονομιών της επιβίωσης και σήμερα οι παράμετροι που την καθόρισαν - κρυπτικότητα, άμυνα, πηγαία νερά, χρονοαπόσταση ανάμεσα στους πόρους των κοιλάδων και των ευκαιριών του ασβεστολιθικού ορεινού πεδίου, που διασπείρονται από τα μικρά οροπέδια μέχρι και την κακοτράχαλη κορυφή του Τετράζιου - είναι αδιάγνωστη. Έτσι, καθώς δεν συντίθεται εξηγηματικό σχήμα για το Βάστα με σύγχρονους όρους, δημιουργείται ένας νέος πίνακας βαρυτήτων: η τοπική ιστορία, η οικογενειακή καταγωγή, η υπέροχη θέα και το καταπράσινο τοπίο.

Ο Βάστας (παλιό όνομα Μπάστας) απλώνεται σε ένα ομαλό σκαλί σε υψόμετρο 860 μ. Το σημερινό μέγεθος του χωριού αντανακλά το οικιστικό απόθεμα της εποχής της ακμής του, δηλαδή της περιόδου απο τα τέλη του 19ου μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οπόταν ο πληθυσμός κυμαινόταν από 600 έως 700 κατοίκους. Στην απογραφή του 2021 καταγράφηκαν 45 κάτοικοι, ωστόσο ο μόνιμος πληθυσμός είναι μάλλον πιο κοντά στους 20.

Μετέχοντας εκούσια ή ακούσια στα ταραγμένα γεγονότα της 50ετίας από το τέλος του 18ου έως τις αρχές του 19ου αιώνα, το χωριό υπέστη καταστροφές και δημογραφικές παλλινδρομήσεις. Καθώς η άμυνα έγινε πρωτεύουσας σημασίας εκείνη την περίοδο, οι Βασταίοι οργάνωσαν πρόχειρα οχυρά ("ταμπούρια") στις κορυφές που στεφάνωναν την περιοχής τους, λείψανα των οποίων είναι ορατά και σήμερα.

Η γεωργική παραγωγή του χωριού βασιζόταν σε μια αξιόλογη αλλά απίστευτα κατακερματισμένη έκταση χωραφιών, οργανωμένων σε πεζούλες. Στο άνυδρα και μάλλον άγονα αυτά εδάφη, οι Βασταίοι καλλιεργούσαν κυρίως σιτηρά, μια ποικιλία ξηρικού καλαμποκιού, φακές, ρεβύθια και λούπινα, ενώ τα οπωροφόρα περιορίζονταν στις συκιές και λίγα ημιάγρια δέντρα. Κάθε οικογένεια είχε το αμπέλι της και παρήγαγε το δικό της κρασί. Στους φτωχούς αλλά απέραντους βοσκότοπους του Βάστα έβοσκαν 15.000 αιγοπρόβατα και 500 βοοειδή.

Τα σιτηρά αλέθονταν στους τρεις νερόμυλους του χωριού: στο μύλο του Λετζέρη, που δούλευε με το νερό της Κρύας Βρύσης, και στους μύλους του Λούφα και του Χοντρού, που τροφοδοτούνταν από την πηγή της Αγίας Θεοδώρας, με μυλαύλακα δεξιά και αριστερά του Χάραδρου.

Στο απόγειο της δημογραφίας του, το χωριό είχε δώδεκα παντοπωλεία-καφενεία, τέσσερα από τα οποία εμπορεύονταν και υφάσματα και είδη ένδυσης. Το χωριό είχε τσαγκάρηδες, μαραγκούς, κουρέα και μαμμή. Πολλοί Βασταίοι δούλευαν σαν μαστόροι στα γύρω χωριά, κτίζοντας σπίτια, εκκλησίες, καμπαναριά και πέτρινες βρύσες. Οι γυναίκες ξενοδούλευαν κυρίως στη Μεσσηνία στο μάζεμα της ελιάς, των σύκων και των σταφυλιών, αλλά και στο θέρισμα των σιτηρών.

Σήμερα στο χωριό υπάρχει μόνο ένα καφενείο, του Τζίκου. Το κτηνοτροφικό κεφάλαιο περιορίζεται σε 500 αιγοπρόβατα και λίγες αγελάδες. Υπάρχει δημοτικός ξενώνας 18 κλινών, ιδιοκτησίας του Δήμου Μεγαλόπολης. Στην Αγία Θεοδώρα, μέσα στην αυλή της ταβέρνας με το όνομα "Νερόμυλος του Νικόλα", έχει ανακαινιστεί και λειτουργεί ο μύλος του Χοντρού.

Όπως και σε όλα τα άλλα χωριά, τα σπίτια του Βάστα ήταν τετράγωνα πέτρινα κτήρια με δύο επίπεδα, υπόγειο και ισόγειο, με στέγη από ξύλινα ζευκτά και επικαλυμμένη με πλάκες. Στο υπόγειο υπήρχε το παχνί, ο αχυρώνας και η αποθήκη, φυλάσσονταν το σαμάρι και το αλέτρι και σταυλίζονταν τα μεγάλα ζώα - το μουλάρι ή το γαϊδούρι - και όταν χωρούσαν και τα μικρότερα - ο σκύλος, η γάτα, το γουρούνι, λίγα γιδοπρόβατα και μερικές κότες. Γύρω από το σπίτι υπήρχε κήπος για τις καθημερινές ανάγκες της οικογένειας, ενώ μεγαλύτεροι κήποι αναπτύσσονταν κατάντι των πηγών του χωριού.

Σε ότι αφορά στην εκπαίδευση, στο χωριό λειτούργησε Δημοτικό σχολείο από τις αρχές του 20ου αιώνα, μονοτάξιο στην αρχή, διθέσιο αργότερα σε μεγαλύτερο κτήριο. Το σχολείο έκλεισε το 1980, καθώς δεν υπήρχαν πλέον αρκετά παιδιά στο χωριό.

Μέχρι το 1953, η προσπέλαση του χωριού γινόταν από τον Ίσαρη - όπου έφτανε αυτοκίνητο και μονοπάτι από το σιδηροδρομικό σταθμό - με τα πόδια. Η μικρή απόσταση ανάμεσα στα δύο χωριά καλύφθηκε με αμαξητό δρόμο, που διανοίχθηκε με αναγκαστική εργασία των κατοίκων του Βάστα.

Εκκλησίες του Βάστα

Ενοριακός ναός του χωριού είναι η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, πλαισιωμένη με καλαίσθητο καμπαναριό. Το σημαντικότερο εκκλησιαστικό μνημείο της περιοχής του χωριού είναι ωστόσο η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Θεοδώρας.

Διαβάστε μια αναλυτική παρουσίαση των εκκλησιών του χωριού στο άρθρο Εκκλησίες του Βάστα.

Οι βρύσες του χωριού

Το χωριό υδρευόταν από τη Κρύα Βρύση (στο ανατολικό άκρο) και τη Ζεστή Βρύση (στα δυτικά), ενώ λίγα σπίτια στο ψηλότερο σημείο του χωριού έπαιρναν νερό από μία μικρότερη πηγή. Το πλεόνασμα των πηγών μοιραζόταν με ανοιχτά αυλάκια για την άρδευση των κήπων, με συγκεκριμένο ωριαίο πρόγραμμα ποτίσματος, ανάλογα με το μέγεθος και τις ανάγκες του καθενός, βάσει συμφωνητικού που υπογραφόταν από τους ενδιαφερόμενους. Άλλες αξιόλογες πηγές εκτός χωριού είναι ο Κάνελλος, το Πουρνάρι, η Λάση τη Βρύση και η Σαντενίκου στους βόρειους πρόποδες της κορυφής του Τετράζιου. Σήμερα στο χωριό υπάρχει δίκτυο ύδρευσης με φυσική ροή.

Πεζοπορία γύρω από το Βάστα

Ο Βάστας είναι το σημείο σύγκλισης δυο σκελών της κυκλικής πορείας των Αρκαδικών Μονοπατιών, του σκέλους Λύκαιο-Βάστας, και του σκέλους Βάστας-Ίσαρης, που περνά απο την Αγία Θεοδώρα και διασυνδέεται με τους Χράνους και το Δασοχώρι.

Παράλληλα, από εδώ εκκινεί η πορεία Βάστας-Προφήτης Ηλίας, που οδηγεί στην κορυφή του Τετράζιου όρους. Η πορεία ακολουθεί χωματόδρομο.

Πληροφορίες: Φώτης Ζώης
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος