Σκληρός: μονοπάτια, ιστορία, εξυπηρετήσεις, διαδρομές
Apollo Trails
Λύκαιο, Τετράζι, Μίνθη και κοιλάδα Νέδας
Ο Σκληρός
Η τοποθεσία
Ο ενοριακός ναός της Κάτω συνοικίας, Άγιος Γεώργιος
Ο Σκληρός, παλαιότερα του Σκληρού, είναι κτισμένος στις βραχώδεις πλαγιές μιας κοιλάδας του Λύκαιου όρους, στα 900 μέτρα υψόμετρο, ανάμεσα στους λόφους του Προφήτη Ηλία, Κατσικόποδα και Μουζάκι. Η στρατηγική σημασία της κοιλάδας του χωριού είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, καθώς γεωγραφικά αποτελεί μια από τις πολλές συγκλίνουσες γραμμές της Νέδας. Πάντως, η ευρύτερη περιοχή φυλάσσοταν από αρκετά οχυρά, στοιχείο που δηλώνει μια ορισμένη λειτουργία ζώνης διασύνδεσης. Τα οχυρά αυτά - αρχαίες ακροπόλεις ή μεσαιωνικά φρούρια - απέκτησαν σημαντικό ρόλο μόνο σε μια στενή χρονική περίοδο, αφήνοντας δυσερμήνευτη τη χωροταξία της περιοχής.
Γενική εικόνα του οικισμού
Αν και το χωριό είναι τυλιγμένο στον πράσινο μανδύα των καρποφόρων δέντρων, των δρυών και των πλατανιών, οι γύρω πλαγιές έχουν μόνο χαμηλή κάλυψη από πουρνάρια. Μέσα στις γύρω άγονες και βραχώδεις αυτές πλαγιές, όπου άλλοτε απλώνονταν τα απέραντα βοσκοτόπια του Σκληρού, σήμερα ο μανδύας του θαμνώνα αποκρύπτει την προαιώνια χρήση και σημασία τους.
Το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία
Αντίθετα, οι γεωργικές γαίες καταλαμβάνουν κατατμημένους θύλακες ομαλού και εύφορου εδάφους, που διασπείρονται στις κοιλάδες και τις πλαγιές, είτε χαμηλά προς την κοιλάδα της Νέδας, είτε ψηλότερα, στις λεκάνες και λάκκες γύρω από το οδικό πέρασμα της Αγίας Παρασκευής και μέχρι τα όρια της Ανδρίτσαινας και της Αμπελιώνας, όπου είναι γνωστό ότι άνθισαν εγκαταστάσεις αγροκτηνοτρόφων, όπως το Κιδίκημα στα δυτικά και η Γόρενα στα ΒΑ. Μετά το τέλος των ταραγμένων Μέσων Χρόνων, οι συνοικήσεις αυτές , α και διατηρούν τη χρήση του χώρου, συσπειρώνονται στη ζώνη του σημερινού χωριού, ελκόμενες από την κρυπτική θέση, την ικανοποιητική αμυντική μορφολογία, τον καλό ηλιασμό και τις πηγές νερού.
Το ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής
στο οδικό πέρασμα προς την Ανδρίτσαινα
Έτσι διαμορφώνονται δύο συνοικίες: η Πάνω συνοικία, μια μικρή αραιοδομημένη ζώνη γύρω από τα ξωκλήσια της Αγίας Βαρβάρας και της Αγίας Ξένης και το κοιμητήριο του Αγίου Νικολάου, στις πλαγιές του λόφου Μουζάκι και κοντά τις εκεί πηγές, και η Κάτω συνοικία, μια πιο συνεκτική ενότητα γύρω από τον ενοριακό ναό του Αγίου Γεωργίου και μέχρι το κοιμητήριο της Κοίμησης της Θεοτόκου, κάτω από τους λόφους Πυργάκι και Αγιο-Λιάς, όπου και το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία. Ανάμεσα στις δυο συνοικίες βρίσκεται η παλιά κρήνη του χωριού, η βρύση Τάμπαση.
Το ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας
Αν η γένεση του Σκληρού σκιαγραφείται με κάποια ασφάλεια, η προέλευση του τοπωνυμίου είναι πιο αβέβαιη: αποδίδεται στο οικογενειακό όνομα του πρώτου οικιστή, ως προς τον οποίο ορισμένες πηγές υποδεικνύουν το Ρωμανό Σκληρό, γιο του βυζαντινού άρχοντα Βάρδα Σκληρού, που θεωρείται ότι εγκαταστάθηκε εδώ στα τέλη της 1ης χιλιετίας.
Παλιό κτήριο στην πλατεία
με ανοίγματα με καλοδουλεμένες παραστάδες
Ο Σκληρός βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το ναό του Επικούριου Απόλλωνα, με τον οποίο συνδέεται τόσο οδικά, όσο και με το παλιό μονοπάτι, που έχει αποκατασταθεί. Το σημαντικό αυτό μονοπάτι συνέχιζε προς το Δραγώνι και τη Φιγάλεια, δηλαδή το δυτικό όριο της παλιάς αρκαδικής ζώνης επιρροής. Το χωριό συνδεόταν επίσης προς τη ζώνη της Νέδας μέσω μιας όμορφης κοιλάδας, που ανηφόριζε προς το Σταυρούλι, το πέρασμα προς την Αμπελιώνα.
Το ξωκλήσι της Αγίας Ξένης της Καλαματιανής
Σήμερα, σε αντιστοιχία με τις παλιές συνδέσεις, η προσπέλαση στο χωριό γίνεται από την Ανδρίτσαινα, μέσω της Μπουζούρας, όπου και ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, από παρακλάδι του ασφαλτόδρομου που εξυπηρετεί την κοιλάδα της Νέδας, το ναό του Επικούριου και τη Φιγάλεια. Ένας αγροτικός δρόμος περνά απο το ξωκλήσι του Αγίου Θεράποντα και καταλήγει στη Μαρίνα, συναντώντας το επαρχιακό δίκτυο της Μεσσηνίας. Στο μέσον της κλειστής κοιλάδας του, και χάρη στην καλή οδική πρόσβαση το Σκληρού διατηρεί ολοχρονίς κάποια κατοίκηση και εποχικά αρκετές επισκέψεις, που για κάποια περίοδο στήριξαν τη λειτουργία μιας ταβέρνας.
Ο κοιμητηριακός ναός της Κάτω συνοικίας
είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου
Στο κέντρο του οικισμού, υψώνεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, το παλιό δημοτικό σχολείο, που έχει ανακαινιστεί και μετατραπεί σε πνευματικό κέντρο και μερικές ανακαινισμένες οικίες. Η τελευταία απογραφή δεν ήταν ενθαρρυντική, επιβεβαιώνοντας την γεωγραφική απομόνωση του χωριού.
Πεζοπορία γύρω από το Σκληρό
Διαδρομές με κέντρο το Σκληρό
Ευρισκόμενος σε άμεση επαφή με τις Βάσσες, ο Σκληρός τοποθετείται στο σημείο τομής των διαδρομών που επικεντρώνονται στο ναό του Επικούριο Απόλλωνα, δηλαδή των διαδρομών Ανδρίτσαινα-Επικούριος Απόλλων και Σκληρός-Επικούριος Απόλλων με τις διαδρομές που συγκλίνουν στην Αμπελιώνα, δηλαδή τις διαδρομές Ανδρίτσαινα-Αμπελιώνα και Αμπελιώνα-Σκληρός.
Μια ακόμη πορεία, η διαδρομή Σκληρός-Κακαλέτρι, κατηφορίζει τις κοιλάδες προς τα νότια και περνώντας από τη Μαρίνα καταλήγει στο Κακαλέτρι.
Οι διαδρομές αυτές είναι βατές και καλά σημασμένες με τα στοιχεία σήμανσης του δικτύου Apollo Trails.
Τέλος, είναι γνωστή μια ακόμα πορεία, που ανηφορίζει από το χωριό, περνά από την Αγία Παρασκευή, κατεβαίνει στη Γόρενα και καταλήγει στου Παλάτου. Η πορεία αυτή δεν έχει σήμανση.
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΣ ΣΤΑ ΑΡΚΑΔΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ
Ο οδηγός Αρκαδικά Μονοπάτια είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Ο οδηγός Αρκαδικά Μονοπάτια περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Αρκαδικά Μονοπάτια ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Αρκαδικά Μονοπάτια είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Αρκαδικά Μονοπάτια ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πολλών περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Αρκαδίας και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.