Τα χωριά του Ταινάρου
Τα χωριά του Ταινάρου
Η περιοχή από τον Γερολιμένα έως την Άκρα Ταίναρο έχει τρεις κύριους οικιστικούς πυρήνες, τη ζώνη γύρω από τον Γερολιμένα, με επίκεντρο το μικρό λιμάνι, τη ζώνη από τα Άλικα μέχρι το λαιμό του Ταινάρου, όπου ο οικισμός αναφοράς παραμένει η Βάθεια, παρόλο που δεν κατοικείται πλέον, και τέλος την ίδια τη χερσόνησο του Ταινάρου, τόπο άγριο και φτωχό, που φιλοξένησε ελάχιστους και μικρούς οικισμούς.
Ο Γερολιμένας
Ο στενός όρμος του Γερολιμένα συγκεντρώνει δύο σημαντικά φυσικά χαρακτηριστικά: είναι προστατευμένος τόσο από τους ανέμους της θάλασσας, όσο και από τις "θύελλες" της στεριάς. Πράγματι, ακόμα και σήμερα, η είσοδος στο μικρό λιμάνι γίνεται μέσα από δύο δρόμους που είναι εύκολο να ελεγχθούν, ενώ και η δομή του παλιού πυρήνα του χωριού έχει τη συνοχή των οχυρών οικισμών.
Ο Γερολιμένας πήρε το όνομά του από τον προφανή προσδιορισμό "Λιμένας" και το αυτοεξηγούμενο πρόσφυμα "Γερο-" που συνοδεύει τους παλιούς οικισμούς, σε σχέση με τις νεώτερες συσπειρώσεις. Το "γέρικο", λοιπόν, λιμάνι της Μέσα Μάνης υπήρξε μοναδική θαλάσσια πύλη της περιοχής από το Κατωπάγκι μέχρι και το λαιμό του Ταινάρου - πολύ πιο υπήνεμο και ευρύχωρο από τη Μέζαπο. Παλιό πειρατικό καταφύγιο, έγινε τοπικό εμπορικό κέντρο στην ύστερη τουρκοκρατία και σχεδόν πραγματικό διαμετακομιστικό κέντρο αγροτικών προϊόντων μετεπαναστατικά. Το λιμάνι διέθετε αποθήκες, κτίρια συντήρησης αλιευμάτων, παγοποιείο και ειδικό μώλο για σπογγαλιευτικά σκάφη, καθώς και εμπορικά καταστήματα, καθότι αποτελούσε τον τελευταίο σταθμό για τα ελληνικά αλιευτικά που έφευγαν να ψαρέψουν στις ακτές της Βόρειας Αφρικής - και το πρώτο λιμάνι στη διαδρομή της επιστροφής τους. Ενδεικτικό της σημασίας του Γερολιμένα είναι ότι εδώ έκανε "σκάλα", μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, το πλοίο της άγονης γραμμής Πειραιάς - Νότια Πελοπόννησος - Κύθηρα.
Σήμερα ο Γερολιμένας είναι ένα γραφικό λιμανάκι, που υποστηρίζει την τοπική αλιευτική δραστηριότητα. Ο οικισμός, έχοντας δοκιμάσει τις ευκαιρίες του τουρισμού, έχει εξοπλιστεί με κάποια υποδομή εστίασης και διαμονής και το καλοκαίρι ζει μια σύντομη αναλαμπή, για να ξαναγυρίσει στη μακρά χειμέρια περίοδο των 50 κατοίκων, που με τα ελάχιστα ανοιχτά καταστήματα εξυπηρετούν τη μικρή ενδοχώρα από το Κατωπάγκι μέχρι τη Βάθεια.
Η Βάθεια
Η Βάθεια ορθώνει τους αμέτρητους πύργους της πάνω σε μια βραχώδη ράχη, στο μέσον μιας σχετικά βατής κοιλάδας, προστατευμένης ανάντη από ένα βράχινο "στεφάνι". Ο προσανατολισμός του οικισμού είναι προς δυσμάς, προς το παράκτιο δηλαδή τόξο, το οποίο και εποπτεύει ανήσυχα. Η συγκρότηση του οικισμού είναι προϊόν διαδοχικών μετακινήσεων τεσσάρων οικογενειών, που συσπειρώθηκαν εδώ από γειτονικές θέσεις (Παλιόχωρα ή Αη Γκίτας - αρχική κατοικημένη θέση -, Γουλάς, κλπ) στους πρώτους μεταβυζαντινούς αιώνες.
Ο Γουλάς εξακολούθησε να κατοικείται και στη σημερινή μορφή του - όπου διακρίνονται 8 ερείπια κατοικιών και ένας πολεμόπυργος - αποτελεί ένα ενδιαφέρον δείγμα οχυρωμένου "ξεμονιού" της εποχής της Τουρκοκρατίας.
Οι πρώτες αναφορές για τη Βάθεια ανήκουν στις ενετικές απογραφές του 16ου αιώνα. Ο οικισμός έφτασε σταδιακά στη σημερινή μορφή του μετά τον 18ο αιώνα και άκμασε στα μέσα του 19ου αιώνα, με την κορύφωση της καλλιέργειας της ελιάς σε όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις, ακόμα και στη χερσόνησο του Ταινάρου, που μεγάλο μέρος της ανήκε στη Βάθεια. Στην ακμή του, ο οικισμός είχε 144 κτίσματα και φιλοξενούσε λίγο παραπάνω από 400 κατοίκους. Οι τέσσερις οικογένειες έμεναν σε διακριτούς μαχαλάδες, με περίπου 90 κατοικίες, ενώ υπήρχαν 52 βοηθητικά κτίσματα και κυρίως 35 διώροφα, τριώροφα και τετραώροφα πυργόσπιτα.
Συνοπτικά, στη Βάθεια συγκροτήθηκαν οικογενειακές συστοιχίες πύργων, ας τις πούμε πυργογειτονιές, από τις πυργοκατοικίες των τεσσάρων μεγαλύτερων σογιών: των Καλλιδωνιάνων, των Καραμπατιάνων, των Μιχαλακιάνων που αριθμούσαν γύρω στις 40 πυργοκατοικίες, και τις πυργοκατοικίες του Δρακουλαράκου και του Εξαρχάκου, ενώ χαμηλότερα στέκεται το συγκρότημα των Λαγουδιάνων με πύργο, σπίτια, στέρνες, αλώνια και οικογενειακό νεκροταφείο.
Χαρακτηριστικό της μικρής κοινωνικής συνάφειας ανάμεσα στις φατρίες είναι η πλήρης απουσία κοινόχρηστων χώρων, ακόμα και σχολείου ή καφενείου. Η Βάθεια υποστασιοποιεί έτσι, στον υπέρτατο βαθμό, τη δομή της μανιάτικης κοινωνίας, που σε άλλους οικισμούς, και κυρίως τους μεγαλύτερους, διαφοροποίηθηκε μετεπαναστατικά, υιοθετώντας τα ευρύτερα ελληνικά χωρικά πρότυπα κοινωνικής οργάνωσης.
Μετά τον 2ο Παγκ. Πόλεμο, η Βάθεια εγκαταλείφθηκε σταδιακά από τους κατοίκους της, ερήμωσε και ερειπώθηκε. Στη δεκαετία του 1970 εντάχθηκε στο πρόγραμμα αναστήλωσης 10 παραδοσιακών οικισμών του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού, που κατά την περίοδο 1975-1985 ανέλαβε τη µετατροπή περίπου 100 ιδιωτικών παραδοσιακών κτισµάτων σε τουριστικά καταλύµατα στη Βάθεια, τα Μεστά και τα Ψαρά Χίου, την Οία της Σαντορίνης, τη Βυζίτσα και τις Μηλιές στο Πήλιο, τους Κορυσχάδες στην Ευρυτανία, και το Μεγάλο Πάπιγγο). Στη Βάθεια, ένας αριθμός από κτίρια, ανάμεσά τους και μερικοί πύργοι, αναστηλώθηκαν και αποκαταστάθηκαν με σκοπό να λειτουργήσουν ως ξενώνες, ενώ δημιουργήθηκε ένα κεντρικό κατάστημα-εστιατόριο. Το πείραμα είχε μικρή επιτυχία και ανάλογη διάρκεια ζωής: οι ιδιοκτήτες των κτιρίων, που δεν είχαν δεσμευτεί για την περαιτέρω λειτουργία των αποκατεστημένων πύργων ως χώρους φιλοξενίας, τους άφησαν να φθαρούν άδειοι, ενώ οι φήμες για μια παράλληλη τουριστική ανάπτυξη δημιούργησαν νέες αξίες γης στην περιοχή, με αποτέλεσμα την καλλιέργεια βραχύβιων επενδυτικών σχεδίων που απομείωσαν την παραδοσιακή εικόνα του οικισμού. Σύντομα, η Βάθεια ξαναγύρισε στην εγκατάλειψη και τη φθορά, σημείο στο οποίο βρίσκεται και σήμερα.
Στη χερσόνησο του Ταινάρου
Στην καθεαυτό χερσόνησο του Ταινάρου συγκροτήθηκαν οι οικισμοί Μαρμάρι, Πόρτο Κάγιο, Μιανές, Αγριοκάμπι, Πάλιρος, Πυργάκι και Κοκκινόγεια.
Το Μαρμάρι έχει επωμιστεί σχεδόν όλο τον τουριστικό φόρτο της περιοχής: στην είσοδό του κυριαρχεί ένα μεγάλο ξενοδοχειακό συγκρότημα. Το Πόρτο Κάγιο, άλλοτε μικρό ψαροχώρι, που προσέφερε το μοναδικό υπήνεμο αγκυροβόλι της χερσονήσου, είναι σήμερα ένας μικρός παράκτιος οικισμός, στραμένος κυρίως στον τουρισμό και δευτερευόντως στην αλιεία. Η Πάλιρος, ο μόνος συγκροτημένος οικισμός της χερσονήσου, με έναν σφιχτό πυρήνα από ωραίους πύργους, κατοικείται πλέον εποχικά. Οι υπόλοιποι οικισμοί είναι μικρές συναθροίσεις σπιτιών, έρημοι το χειμώνα - το Αγριοκάμπι είναι εντελώς εγκαταλελειμένο, στις Μιανές μένει ένας κτηνοτρόφος και στα Κοκκινόγεια διατηρείται ένας μικρός πυρήνας γύρω από το μοναδικό εστιατόριο.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
Ο οδηγός Ταίναρο topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Το Ταίναρο topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Ταίναρο topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Ταίναρο topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Ταίναρο topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.
