Αρκαδικά Μονοπάτια & Apollo Trails
Λύκαιο, Τετράζι, Μίνθη και κοιλάδα Νέδας

Αρχαία μνημεία
της ΝΔ Αρκαδίας

Σε ότι αφορά στο ιστορικό της κατοίκησης και της παραγωγής, η Παρρασία, δηλαδή η ζώνη γύρω από το Λύκαιο συνδυάζει στοιχεία μεγάλης έλξης με χαρακτηριστικά δυσχέρειας: από τη μια μεριά προσφέρει πλούσιους πόρους, όπως τον Αλφειό, την εύφορη μεγαλοπολιτική λεκάνη, τη συνάφεια ορεινών και πεδινών πόρων, τα μεγάλα δρυοδάση και τα αναρίθμητα κεφαλάρια, και από την άλλη τα εξυπηρετεί με μια δύστροπη γεωγραφία διόδων και τα εντάσσει σε μια περίπλοκη τοπογραφία.

Η αξιοποίηση της ασύμμετρης αυτής γεωμετρίας ευκαιριών και δυσκολιών υπήρξε επίμονη και εργώδης, αλλά παράλληλα ασυνεχής και διάσπαρτη, εξημερώνοντας το τοπίο με εμβληματικές αλλά στοχαστικές παρεμβάσεις, σαν μια σειρά λαμπερές κουκίδες που είναι δύσκολο να συνδεθούν με μια λειτουργική μονοκονδυλιά. Έτσι, το αρχαίο σκηνικό του Λύκαιου, από τη Μεγαλοπολίτιδα μέχρι τη Φιγάλεια και απο τη Θεισόα μέχρι τη Μέλπεια, όπως προβάλει μέσα από τη χαρτογράφηση των κέντρων κοινωνικής οργάνωσης και λατρείας, γεννά πιο πολλά ερωτήματα από τις απαντήσεις που δίνει.

Στο κεφάλαιο αυτό θα δούμε τις επιφανέστερες κουκίδες του αρχαίου πολύπτυχου της περιοχής, αφήνοντας την ιστορική και αρχαιολογική αξιολόγησή τους σε άλλη πέννα. Έτσι, θα παρουσιάσουμε με τη σειρά τις γνωστές πόλεις και ακροπόλεις και κατόπιν τα ιερά της αρχαιοτητας: πρώτα τη Μεγάλη Πόλη, τη Βρένθη, τη Θεισόα, την Τραπεζούντα και την Είρα και στη συνέχεια τους λατρευτικούς χώρους του Παρράσιου κόσμου, το ναό του Επικούριου Απόλλωνα, τους ιερούς χώρους του Λύκαιου, τα ιερά του Παρράσιου Απόλλωνα και τα ιερά του Πάνα, που καθόλου τυχαία είναι όλα προωθημένα συμβολικά μέσα στο ιερό βουνό των Αρκάδων.

Η Μεγάλη Πόλις

Η αρχαία Μεγάλη Πόλις βρισκόταν σε επίπεδο μέρος, εκατέρωθεν της κοίτης του ποταμού Ελισσώνα, σε μικρή απόσταση προς τα δυτικά της σημερινής Μεγαλόπολης. Η θέση δεν είχε φυσική οχύρωση και δεν είχε κατοικηθεί πριν τη δημιουργία της πόλης, που έγινε το 370 π.Χ., υπό την εποπτεία του Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα, μετά τη νίκη των Θηβαίων στα Λεύκτρα, οπόταν και δημιουργήθηκε το Κοινό των Αρκάδων. Στην νεότευκτη πόλη, πρωτεύουσα της έφηβης Αρκαδικής Συμπολιτείας, συνοικίστηκαν υποχρεωτικά όλες οι πόλεις και πολίχνες της περιοχής, εκτός της Λυκόσουρας και της Τραπεζούντας.

Σήμερα, ο χώρος της Μεγάλης Πόλεως έχει ανασκαφεί πλήρως και είναι επισκέψιμος. Τα κυριότερα οικοδομικά συγκροτήματα που βλέπει ο επισκέπτης είναι η Αγορά και η Φιλίππειος στοά, το Γυμνάσιο, το Θερσίλειο βουλευτήριο και το θέατρο.

Διαβάστε περισσότερα για την σημαντική αυτή πόλη της ΝΔ Αρκαδίας στο κεφάλαιο Η αρχαία Μεγάλη Πόλις.

Η αρχαία Τραπεζούντα

Κοντά στο χωριό Κυπαρίσσια απλωνόταν στην αρχαιότητα η Τραπεζούντα, ένας από τους σημαντικότερους οικισμούς της περιμέτρου της μεγαλοπολιτικής λεκάνης, που ανήκε στο έθνος των Παρρασίων.

Διαβάστε περισσότερα για την ξεχασμένη αυτή αρκαδική πόλη στο κεφάλαιο Αρχαία Τραπεζούντα.

Η αρχαία Βρένθη

Πολύ λίγα στοιχεία είναι γνωστά για τη Βρένθη: η αρχαία πόλη νέμοταν τις κοιλάδες και τα λιβάδια στη βάση της σημερινής Καρύταινας, μια μεγάλη πτυχωμένη έκταση που σήμερα είναι γνωστή ως Γαϊδουρόκαμπος. Η ακρόπολή της έστεφε το βράχο του μεσαιωνικού κάστρου της Καρύταινας.

Διαβάστε περισσότερα για την άγνωστη αυτή αρκαδική πόλη στο κεφάλαιο Αρχαία Βρένθη.

Η αρχαία Λυκόσουρα

Σε οδική απόσταση 2.3 χλμ από τη σημερινή Λυκόσουρα βρίσκεται ο χώρος της αρχαίας Λυκόσουρας και το τοπικό αρχαιολογικό μουσείο. Η αρχαία Λυκόσουρα υπήρξε προϊστορική ιερή πόλη των Αρκάδων και σύμφωνα με την αρκαδική παράδοση ιδρύθηκε από το μυθικό γενήτορα του φύλου, το Λυκάωνα, γιο του Πελασγού. Είχε μεγάλο ιερό με βωμό της Δέσποινας, της δεύτερης κόρης της Δήμητρας, μετά την Περσεφόνη.

Διαβάστε περισσότερα για την άγνωστη αυτή αρκαδική πόλη στο κεφάλαιο Αρχαία Βρένθη.

Η ακρόπολη της αρχαίας Θεισόας

Η αρχαία Θεισόα καταλάμβανε τις πλαγιές και τον αυχένα ανάμεσα στο Κεραύσιο όρος (Ματεσαίικο Βουνό, 834 μ.) και την κορυφή Κάστρο (757 μ.).

Το 370 π.Χ., υπακούοντας την προσταγή του Επαμεινώνδα, ο πληθυσμός της Θεισόας μετακινήθηκε στη νεότετευκτη Μεγάλη Πόλη: το 2ο μ.Χ. αι., όταν περνά ο Παυσανίας, η Θεισόα είναι μια έρημη πόλη. Σήμερα είναι γνωστή μόνο η ακρόπολή της, που καταλαμβάνει τη στέψη της κορυφής Κάστρο.

Διαβάστε περισσότερα για τη μεθοριακή αυτή αρκαδική πόλη στο κεφάλαιο Αρχαία Θεισόα.

Η αρχαία Είρα

Η αρχαία Είρα υπήρξε μεσσηνιακός οικισμός του 7ου-6ου π.Χ. αιώνα., που οργανώθηκε στις πλαγιές και την κορυφή του όγκου του Αγίου Αθανασίου, πάνω από το σημερινό Κακαλέτρι. Στον λόφο διακρίνονται δυο θέσεις αρχαίας χρήσης: το πλάτωμα όπου συγκροτήθηκε η κυρίως πόλη και η στέψη του λόφου, όπου οργανώθηκε η άμυνα και κατασκευάστηκε η ακρόπολη.

Ένα ακόμα σημαντικό οχυρό, που αποτελούσε μέρος του αμυντικού εξοπλισμού της Είρας, έχει εντοπιστεί χαμηλότερα, πολύ κοντά στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, στη θέση Ληνικό του Κακαλετρίου.

Διαβάστε περισσότερα για την οργάνωση και την παράξενη ιστορία της μεσσηνιακής αυτής πόλης στο κεφάλαιο Αρχαία Είρα.

Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα

Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα είναι ένα από τα σημαντικότερα κτιστά μνημεία του αρχαίου κόσμου. Η θέση του ναού, σε μια ράχη του Κωτύλειου όρους, έχει οπτική επαφή με πολλά ιερά και άλλα σημεία του αρκαδικού ορίζοντα. Το ιερό περιλαμβάνεται στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco και αποτελεί ένα από τα μείζονα σημεία προσέλευσης επισκεπτών της Δυτικής Πελοποννήσου, μετά την αρχαία Ολυμπία.

Διαβάστε περισσότερα για το μοναδικό αυτό μνημείο στο κεφάλαιο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα.

Οι ιερές κορυφές του Λύκαιου

Οι κορυφές του Λύκαιου αποτέλεσαν περιοχή μεγάλης μυθολογικής, λατρευτικής και συμβολικής έντασης για τους Αρκάδες της αρχαιότητας.

Μέσα σε ένα ιδιόμορφο ανάγλυφο, όπου αντί για τους γνωστούς βραχώνες της αρκαδικής ορεογραφίας, απλώνονται οι ομαλές και καταπράσινες οάσεις των ορεινών λεκανών και κυριαρχούν οι ήπιες γραμμές των κώνων των κορυφών του Λύκαιου, γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ένα μεγάλο και διαχρονικό πλέγμα πολιτισμικών διεργασιών.

Στη δεύτερη κορυφή του Λύκαιου, που οι Αρκάδες ονόμαζαν Όλυμπο ή Ιερά Κορυφή, σε ομαλό πλάτωμα, πολύ κοντά στο ψηλότερο σημείο, έλαμψε για ένα μεγάλο διάστημα - από την προϊστορία έως τα κλασικά χρόνια - το παναρκαδικό τέμενος του Λύκαιου Δία.

Κύριο χαρακτηριστικό του τεμένους, οι δύο μεγάλοι κίονες στεφανωμένοι με μαρμάρινους επιχρυσωμένους αετούς. Πάνω από το τέμενος υψωνόταν ο κώνος της Ιεράς Κορυφής, όπου υπήρχε μεγάλος βωμός, ορατός από όλη την πελοποννησιακή ενδοχώρα.

Στη βορινή βάση της Ιερής Κορυφής βρίσκονταν οι εγκαταστάσεις για την τέλεση των Λύκαιων, σημαντικών παναρκαδικών αγώνων. Ο χώρος έχει ανασκαφεί και ανάμεσα στα διάφορα οικοδομήματα έχουν αναγνωριστεί ο ξενώνας, μια στοά και άλλα δημόσια κτήρια, ο ιππόδρομος, το στάδιο, κρηνικές και λουτρικές υποδομές, μια μνημειακή κλίμακα και λείψανα που πιθανόν σχετίζονται με τοπικό ιερό του Πάνα. Τα περισσότερα κτήρια είναι του 4ου αι. π.Χ.

Διαβάστε περισσότερα για τα σπουδαία μνημεία της μεγάλης αυτής πολιτιστικής ενότητας στο κεφάλαιο Οι ιερές κορυφές του Λύκαιου.

Το ιερό του Παρράσιου Απόλλωνα

Στην περιοχή Μάρμαρα του Ισώματος Καρυών, σε μικρό πλάτωμα ανάμεσα σε πεζούλες, κρύβεται το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννου του Ψηλού. Η χριστιανική εκκλησία, ερειπωμένη σήμερα, είχε κατασκευαστεί εν μέρει με παλιότερο οικοδομικό υλικό, που αποδίδεται σε ναό του Παρράσιου Απόλλωνα.

Διαβάστε περισσότερα για το ιερό του επώνυμου Απόλλωνα της Παρρασίας στο κεφάλαιο Ναός του Παρράσιου Απόλλωνα.

Το ιερό του Νόμιου Πάνα στο Μπέρεκλα

Ψηλά πάνω από το χωριό Νέδα, στον Άη-Στράτηγο, στο μονοπάτι προς το Λύκαιο, εντοπίστηκαν τα λείψανα αρχαίου ιερού του Πάνα.

Διαβάστε περισσότερα για το ενδιαφέρον αυτό αγροτικό ιερό στο κεφάλαιο Ιερό του Νόμιου Πάνα.

Το αρχαίο ιερό στην Πετρούλα

Στα νότια του κυρίως όγκου του Τετράζιου, καταμεσής της μεγάλης κτηνοτροφικής ζώνης της Άνω Μέλπειας και πάνω στο λόφο Πετρούλα (υψ. 1040 μ.), εντοπίστηκε και ανασκάφηκε αρχαίος ναός, αφιερωμένος σε πολεμική θεότητα των κλασικών χρόνων, πιθανότατα στον Απόλλωνα. Με βάση τα ευρήματα, οι ανασκαφείς προτείνουν μια διάρκεια λειτουργίας του ναού που εκτείνεται από τα τέλη του 6ου ώς και τον 3ο αιώνα π.Χ.

Διαβάστε περισσότερα για το άγνωστο αυτό αρχαίο ιερό στο κεφάλαιο Το αρχαίο ιερό στην Πετρούλα.

Ιερό στο Τσουράκι

Στο ομαλό περίγραμμα της κοιλάδας της Σουλτίνας, κοντά στο σημερινό Τσουράκι, ιδρύθηκε στην αρχαιότητα ιερό του Παρράσιου ή Πύθιου Απόλλωνα. Επί τόπου είναι ορατές οι διαμορφώσεις και αρχιτεκτονικά μέλη (περίβολος τείχους, σπόνδυλοι κιόνων, αναληματικοί τοίχοι, αρράβδωτος κιονίσκος, επιγραφές, πλάκες και λαξευτοί λίθοι).

Διαβάστε περισσότερα για το άγνωστο αυτό αγροτικό ιερό στο κεφάλαιο Το ιερό στο Τσουράκι.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος