Λύκαιο όρος:
από το λύκο στον Αρκαδισμό

Χάρη στην ιδιότυπη μορφολογία του, το Λύκαιο σχετίστηκε με τους γενεαλογικούς μύθους των Αρκάδων, παίρνοντας το όνομα του γενάρχη τους και αποτελώντας τη χωρική αφετηρία των επωνύμων ηρώων όλων των αρκαδικών πόλεων. Αν και είναι δύσκολο να συνδέσει κανείς το μυθολογικό νήμα με τη διαδικασία εποίκησης της Αρκαδίας, φαίνεται ότι το μικρό και απόμερο Λύκαιο είχε ξεχωριστό ρόλο στο αρκαδικό γίγνεσθαι.

Ο Λυκάονας

Το Λύκαιο συνδέεται ετυμολογικά με το Λυκάονα, γιο του βασιλιά της Αρκαδίας Πελασγού και της Ωκεανίδας Μελίβοιας (ή της Νύμφης Κυλλήνης) και το όνομά του παρετυμολογεί το όνομα του υπέρτατου θηρίου, του λύκου, που και αυτό έχει σχέση με το φως. Ο Λυκάονας ίδρυσε τη Λυκόσουρα και βασίλευσε σε αυτήν την "πρώτη των πόλεων". Η μοναδική κόρη του, η Καλλιστώ, ζευγάρωσε με το Δία και γέννησε τον Αρκάδα, ενώ οι πενήντα γιοί του - με εύγλωττα ονόματα, όπως Παρράσιος, Μαίναλος, Ασεάτας, Τεγεάτης, Αλίφηρος, Φίγαλος, Θώκνος, Αίμονας, Κύναιθος, Ηραιέας, Μαντινέας, Κλείτορας, Στύμφαλος, Ορχομενός - υπήρξαν γενάρχες όλων των αρκαδικών πόλων. Άλλοι γιοί του Λυκάονα υπήρξαν ιδρυτές των βασιλείων της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως ο Θεσπρωτός που έδρευε στην Ήπειρο, ο Μάκεδνος που ίδρυσε το έθνος των Μακεδόνων και ο Φθίος που δημιούργησε το βασίλειο της Φθιώτιδας.

Ο Λυκάονας αποτελεί κομβικό πρόσωπο της μετάβασης ανάμεσα στο τέλος του Ερέβους και την αρχή της Ιστορίας, το σκαλοπάτι απο τη διάσπαρτη προς την εδραία κατοίκηση, το πέρασμα από τις παγανιστικές λατρείες στο δωδεκάθεο, το βήμα από την αγριότητα στον πολιτισμό. Ο ίδιος - ή ο γυιός του Νύκτιμος - μετέχει ή αποτελεί το αίτιο του Κατακλυσμού του Δευκαλίωνα, δηλαδή του τέλους του παλιού κόσμου και της απαρχής του γένους των έλλογων, ευσεβών και έννομων ανθρώπων. Οι εξελίξεις αυτές, που αναπαράγουν παλιότερες παραδόσεις και αποτελούν πρότυπα μεταγενέστερων μύθων, υπονοούν την επίμονη ανάγκη γέννησης ενός νέου περιβάλλοντος, λιγότερο πρωτόγονου, πιο ανθρωπιστικού, πιο πολιτισμένου. Είναι αξιοπρόσεκτο και σχεδον ανεξήγητο ότι αυτή η ροπή δημιουργείται στην πέρα Αρκαδία, στα οροπέδια και τα λαγκάδια του Λύκαιου.

Αρκούδες και λύκοι

Όπως και άλλες περιοχής της Ελλάδας, αλλά πιθανόν πριν από αυτές, οι Αρκάδες είχαν πλάσει αναρίθμητους μύθους πάνω στη μετάβαση από την ανθρώπινη μορφή προς μια άλλη φύση, άλλοτε γήινη - δηλαδή ζωώδη - και άλλοτε μεταφυσική. Ήδη στο γένος του Λυκάονα και με ποικίλους τρόπους ο ημίθεος μπορούσε να γίνει λύκος.

Ο Αρκάς, γιος του Δία και της κόρης του Λυκάονα Καλλιστώς, ακολούθησε τη μητέρα του, που είχε μεταμορφθεί σε αρκούδα και μπήκε στο άβατο ιερό του Λύκαιου Δία. Ο Δίας μεταμόρφωσε την μητέρα στην Άρκτο και τον Αρκάδα στον Αρκτούρο, τον αιώνιο φύλακά της, και τους ανέβασε στο στερέωμα.

Η Παρρασία

«Δοκεί δε παλαιότατα έθνη των Ελλήνων είναι τα Αρκαδικά, Αζάνες τε και Παρράσιοι και άλλοι τοιούτοι», λέει ο Στράβων στα Γεωγραφικά του. Πιο δυνατή από την ιστορία, από τη γεωγραφία και από την ίδια τη λογική, η πεποίθεση αυτή αποτέλεσε πυρήνα της κοσμοθεωρίας του αρκαδικού φύλου, που μοιάζει να γεννήθηκε πράγματι στους λόφους του Λύκαιου και να εξαπλώθηκε από τη Λυκόσουρα προς το κέντρο της Αρκαδίας, της Πελοποννήσου και της Ελλάδας. Η αρχαία Παρρασία περιλάμβανε όλους τους οικισμούς της λεκάνης του Αλφειού και της κοιλάδας Νέδας, καθώς και εκείνους των πλαγιών του Λύκαιου όρους, του Τετράζιου και της Μίνθης.

Ο Αρκαδισμός

Από τα κλασικά χρόνια, οι λόγιοι είχαν ήδη πλάσει ένα πρότυπο ειδυλλιακού τόπου, όπου η φύση και το ανθρώπινο ον συγκλίνουν αυθόρμητα στην αρμονία. Στα τέλη της αρχαιότητας, ο Βιργίλιος αφήνει μια βαριά λογοτεχνική διαθήκη μέσα από την οποία η αρκαδική γη αποθεώνεται ως ένας φάρος λογοτεχνικού οραματισμού.

Η φλόγα αυτή του αρκαδικού ιδεώδους σιγοκαίει για να αναζωπυρωθεί πολλούς αιώνες αργότερα όταν το 1656, στη Ρώμη, μια ομάδα ανθρώπων των γραμμάτων με πρωτεργάτη τη βασίλισσας Χριστίνας της Σουηδίας, δημιουργούν την Αρκαδική Ακαδημία, μια φιλοσοφική τάση που υποστασιοποιείται με μια καλλιτεχνική γραφή επηρεασμένη από την ελληνική και ρωμαϊκή βουκολική ποίηση. Η Αρκαδική Ακαδημία υπήρξε ενεργή επί δύο περίπου αιώνες και εκφράστηκε μέσα από αναρίθμητα ποιητικά, λογοτεχνικά και μουσικά έργα. Παράλληλα, αναπτύχθηκε ένα αξιόλογο ρεύμα ρομαντικής ζωγραφικής βουκολικών σκηνικών, με πιο γνωστό το έργο του γάλλου ζωγράφου Nicolas Poussin «Οι Βοσκοί της Αρκαδίας» (1630). Ο Poussin καλλιγραφεί πάνω στον καμβά την φράση Et in Arcadia ego (ήμουν κι εγώ στην Αρκαδία) και η λιτή αυτή σημείωση ανακινεί το φιλοσοφικό, λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό ρεύμα του αρκαδισμού που για τους επόμενους δύο αιώνες παραμένει ένα γόνιμο ένα κίνημα αναζήτησης πνευματικών και ιδεολογικών ιδεωδών μέσα από τη μυστηριακή εξιδανίκευση ενός απόμακρου - και για τους περισσότερους άγνωστου - τόπου, της Αρκαδίας.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος