Εκκλησίες και ξωκλήσια του Βορείου Πηλίου

Πέραν της μονής Φλαμουρίου, το σημαντικότερο εκκλησιαστικό μνημείο του Βορείου Πηλίου είναι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στα Κανάλια. Το άρθρο παρουσιάζει επίσης μια σύνοψη της θρησκευτικής γεωγραφίας του Βορείου Πηλίου, με αναφορές στις εκκλησίες όλων των οικισμών.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου στα Κανάλια

Πέραν των μοναστηριών, το σημαντικότερο εκκλησιαστικό μνημείο της περιοχής είναι ο ναός του Αγίου Νικολάου στα Κανάλια.

Ο ναός κτίστηκε στα τέλη του 12ου ή αρχές του 13ου αιώνα στις όχθες της Κάρλας, σε μικρό ύψωμα και επιπλέον πάνω σε κρηπίδα. Η θέση είναι ιδιαίτερα προβεβλημένη μέσα στην τοπική γεωγραφία και φέρει ενδείξεις προϊστορικής κατοίκησης. Η θέση χρησιμοποιήθηκε και κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, όπως φαίνεται από τη χρήση ογκολίθων και άλλων μελών παλαιοχριστιανικής βασιλικής, πιθανόν καθολικό της βυζαντινής μονής του Αγίου Γεωργίου που αναφέρεται από την περιοχή.

Ο ναός είναι ευμεγέθης και αν και μονόκλιτος είναι ιδιαίτερα ψηλός. Η κύρια είσοδος είναι από τα νότια, το ιερό φέρει τρίπλευρη αψίδα και το όλο κτίσμα στέγεται με καμάρα με επικάλυψη κεράμων. Η τοιχοποιΐα περιλαμβάνει άφθονο κεραμοπλαστικό διάκοσμο, οργανωμένο σε ένα ελεύθερο πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Εσωτερικά, ο ναός καλύπτεται από τρία διαδοχικά στρώματα αγιογραφιών, με το παλαιότερο να χρονολογείται στο β΄ μισό του 13ου αιώνα, το δεύτερο στις αρχές του 17ου αιώνα και το τρίτο είναι των μέσων του 18ου αιώνα.

Πρόσφατα, ο ναός στερεώθηκε στατικά και αποκαταστάθηκε στο σύνολό του. Σήμερα είναι σε άριστη κατάσταση και είναι επισκέψιμος μετά από συνεννόηση με τον ιερέα των Καναλιών.

Άλλες εκκλησίες

Στην περιοχή του Βορείου Πηλίου θα συναντήσουμε τους τρεις συνήθεις τύπους εκκλησιών: παλιά μετόχια ή καθολικά εγκαταλελειμένων μονών, ξωκλήσια χαμένων αγροτικών πυρήνων ή συνοικήσεων και εκκλησίες μέσα ή κοντά στους σημερινούς οικισμούς.

Κοντά στο ναό του Αγίου Νικολάου, στα Κανάλια, βρίσκεται η ενδιαφέρουσα εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, ανάμνηση και αυτή της βυζαντινής μονής που αναφέρεται από την ΝΑ άκρη της Κάρλας. Μέσα στα Κανάλια υψώνεται ο επιβλητικός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου ενώ πάνω σε δασωμένο λόφο λάμπει νεότερος ναός αφιερωμε΄νος στον Άγιο Νεκτάριο. Στο Φυτόκο, εκτός της μεγάλης εκκλησίας του Γενεσίου της Θεοτόκου, ενδιαφέρον έχει το ξωκλήσι των Ταξιαρχών, που σηματοδοτεί το γεωμετρικό κέντρο του αραιού συνοικισμού Γκιώνη - και βρίσκεται φυσικά δίπλα στη μοναδική πηγή της περιοχής.

Στο Λούτζικο, η μονόκλιτη εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου υπήρξε ναός του εκεί μετοχίου της μονής Αγίου Γερασίμου Μακρινίτσας.

Ο μεγάλος ενοριακός ναός της Κάτω Κερασιάς είναι αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο, ενώ στην έρημη Πάνω Κερασιά θα βρούμε τις εκκλησίες του Προφήτη Ηλία και τον Αγίου Αθανασίου.
Ανάμεσα στα δύο συγγενή χωριά Κάτω και Πάνω Κερασιά απλώνεται μια άλλοτε βουερή γεωργική ζώνη, που στην περίοδο της ακμής της είχε εξοπλιστεί με τέσσερα ξωκλήσια: την Παναγιά, τον Άγιο Αθανάσιο, τον Άγιο Παντελεήμονα και τον Άγιο Ιωάννη.

Αναμεσα στην Κάτω Κερασιά και τη Μακρινίτσα απλώνεται μια μεγάλη δασωμένη περιοχή, που παρόλο το άμορφο ανάγλυφό της παρέχει αρκετούς πόρους, ανάμεσα στους οποίους και μερικές πηγές. Στις πηγές αυτές αγκιστρώθηκαν η μονή Σουρβιάς και ο παλιός αγροτικής πυρήνας της Λέσχιανης, με επίκεντρο την εκκλησία της Παναγίας.

Κατ' αντιστοιχία της Κάτω και Πάνω Κερασιάς, τα Κανάλια ανέπτυξαν έναν πιο ορεινό συνοικισμό, στην καρδιά του μεγάλου βελανιδοδάσους του Μαυροβουνίου. Τα Άνω Κανάλια σήμερα είναι εντελώς αφανή και το μόνο τεκμήριο της ύπαρξης τους είναι οι τέσσερις εκκλησίες της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Παντελεήμονα, του Σωτήρα και του αναπόδραστου Προφήτη Ηλία που περιγράφουν την επικράτεια του άλλοτε αγροτικού χωριού.

Στο πλάτωμα της κεντρικής πλατείας του Κεραμιδιού απλώνεται ο επιμήκης ναός του Αγίου Γεωργίου, ενώ ένας μικρός γαλαξίας από παλιά και νεότερα εκκλησάκια εκτείνεται μέχρι το Καμάρι, με πιο γνωστό του ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη στην ομώνυμη παραλία.

Στο γειτονικό Βένετο, θα δούμε τη μεγάλη ενοριακή εκκλησία της Υπαπαντής, κτίσμα του 1750. Στο νότιο άκρο του χωριού κοντά στην παλιά κρήνη Καμάρα, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ενώ πιο ανατολικά το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου και στα βόρεια η κοιμητηριακή εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο. Στην αγροτική περιφέρεια του χωριού βρίσκονται επίσης τα ξωκλήσια της Αγίας Παρασκευής και της Αγίας Τριάδας.
Βόρεια του οικισμού, πάνω σε μια ευάερη ράχη, στέκεται το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος