Ανακαλύψτε το Αρτεμίσιον όρος

Ανάμεσα στη σειρά των άγριων βουνών Σαϊτάς, Τραχύ και Λύρκειο στο βορρά και τα λιγότερο βραχώδη Κτενιά και Παρθένι στο νότο, υψώνεται το Αρτεμίσιο, το βουνό που αποτελεί το "κλειδί" του ορεογραφικού τόξου που οριοθετεί την Αρκαδία από τα ανατολικά.

Ο όγκος υψώνεται στα 1771 μ. και με τις τραχιές πλαγιές του κυριολεκτικά φράζει τη ζώνη της συντομότερης σύνδεσης των αρκαδικών οροπεδίων με τις άνω κοιλάδες της Αργολίδας, αναγκάζοντας τους παλιούς δρόμους να σκαρφαλώνουν επίπονα τα περάσματά του ή να το παρακάμπτουν χρονοβόρα.

Ορεογραφική ένταξη

Αρτεμίσιο ονομάζουμε το ορεινό συγκρότημα του που απλώνεται ανάμεσα στο Λύρκειο και το Παρθένι, δηλαδή ανάμεσα στη Δίοδο της Κλίμακας και τη διάβαση του Αχλαδόκαμπου. Το νότιο τμήμα του συμπλέγματος λέγεται συνήθως Κτενιάς, καθότι χωρίζεται από το κυρίως Αρτεμίσιο με το πέρασμα Σκάλες, στα 1275 μ. Μορφολογικά πάντως τα δύο βουνά έχουν ελάχιστες διαφορές - όπως άλλωστε και με τα βορειότερα ξαδέρφια τους Λύρκειο, Τραχύ και Σαϊτάς. Ουσιαστικά πρόκειται για μια ενιαία οροσειρά, της οποίας οι επιμέρους κορυφές απέκτησαν ανεξάρτητα ονόματα, ανάλογα με τους ρόλους που είχαν κατά την μακραίωνη ένταξή τους στις πολυκύμαντες τοπικές ιστορίες των εκατέρωθεν φυλών. Σήμερα, που οι όγκοι αυτοί δεν αποτελούν παρά τοποθεσίες εγκατάστασης αιολικών πάρκων, τα επιμέρους βουνά έχουν καταπέσει σε απλά τοπωνύμια.

Ανάλογη ήταν η εξέλιξη και των ορεινών διαβάσεων: τόσο το Πέρασμα της Κλίμακας, όσο και ο Αχλαδόκαμπος έχουν υποβαθμιστεί σε ιστορικές αναφορές, καθώς το σύνολο του συγκοινωνικού φόρτου της Αρκαδίας διεκπεραιώνεται σήμερα μέσω της σήραγγας του Αρτεμησίου, κομβικό στοιχείο του νέου αυτοκινήδρομου Αθηνών-Τρίπολης, που δόθηκε στην κυκλοφορία το 1990.

Φυσική γεωγραφία

Βορειότερος κλάδος του Αρτεμισίου είναι η απόκρημνη και γυμνή κορυφή Καφουριά, που συνιστά τη γέφυρα με τη διάβαση της Κλίμακας και το όρος Λύρκειο.

Στη νότια βάση της Καφουριάς περνά η οδική ζεύξη Νεστάνης-Καρυάς, ένας ορεινός δρόμος ασφαλτοστρωμένος εν μέρει. Στο ψηλότερο σημείο του υπάρχει από παλιά καταυλισμός κτηνοτρόφων και πηγή.

Η ψηλότερη κορυφή του συγκροτήματος υψώνεται στα ΝΑ, ανατολικά μιας άμορφης ζώνης με δολίνες και πετρολίβαδα. Αντίθετα, στα νότια της κορυφής ανοίγεται μια ωραία λεκάνη με λιβάδια και κεφαλάρια, που αποτελούν και τις πηγές του αργολικού ποταμού Ίναχου.

Στην άνω κοιλάδα του Ίναχου και σε άμεση σχέση με το πέρασμα Σκάλες, μια από τις πιο πρόσφορες διόδους για την επικοινωνία της κλειστής Αρκαδίας με την πλούσια Αργολίδα, δημιουργήθηκαν αρκετές εγκαταστάσεις, με πιο ορεινή το Τουρνίκι, χωριό-φύλακα του ορεινού τείχους, διάδοχος της αρχαίας φρυκτωρίας που σώζεται εκεί κοντά.

Βλάστηση

Ως βουνό μεσαίου υψομέτρου, το Αρτεμίσιο - όπως και ο Κτενιάς - στήριξαν και εξακολουθούν να στηρίζουν την τοπική κτηνοτροφία ολοχρονίς. Άλλωστε, χάρη στην τυπική γεωμορφολογία και στρωμάτωση των ασβεστόλιθων της Τρίπολης, που δίπλα στις ορθοπλαγιές παρατάσσει λιβάδια και δολίνες και η επαφή με τους φλύσχες γεννά πηγές, οι στάνες εγκατάστηθηκαν και διατηρήθηκαν σε όλη την έκταση του βουνού.

Σαν άμεση συνέπεια, η βλάστηση είναι βαθιά επηρεασμένη από τη συνεχή επίδραση της βόσκησης - και στο μεγαλύτερο μέρος του βουνού τα δάση είναι απλά απόντα, ειδικά από την πλευρά της πολυάνθρωπης Νεστάνης. Σήμερα, μόνο η ψηλότερη κορυφή διατηρεί κάποιες αραιές συστάδες ελάτων, απομονωμένες μέσα σε έναν ωκεανό ποωδών και φρυγάνων. Σε πολλές ζώνες διασώθηκαν πολύ αραιές συστάδες κέδρων συχνά σε νανώδη μορφή.

Παλιότερα, το Αρτεμίσιο ήταν γνωστό για τους ίταμούς (Taxus baccata) του, αιωνόβια δέντρα της ορεινής ζώνης, που μοιάζουν με έλατα και είναι εξαιρετικά τοξικά. Καθοτι το ξύλο του δέντρου, λόγω τοξικότητας, είναι απολύτως απρόσβλητο από έντομα, τα ιτάμια του Αρτεμισίου υλοτομήθηκαν επίμονα είτε για να μεταταπούν σε οικοδομική ξυλεία είτε απλά για να προληφθεί η δηλητηριάση των κατοικίδιων ζώων. Σήμερα θα βρούμε λίγα διάσπαρτα άτομα μέσα στο ελατοδάσος της κορυφής.

Μονές και εκκλησίες

Πάνω απο τη Νεστάνη και στη βάση του βράχου του Γουλά (1160 μ.), είναι κτισμένο το μοναστήρι της Παναγίας Γοργοεπηκόου, της Παναγίας που ανταποκρίνεται άμεσα στις παρακλήσεις των πιστών. Ο απόκρημνος όγκος του Γουλά είχε φιλοξενήσει παλιότερα ασκηταριά και - όπως φαίνεται και από το όνομά του - αμυντικά κτίσματα.

Το μοναστήρι είναι γνωστό και ως μονή Παναγίας Τσιπιανίτισσας, από το παλιότερο όνομα της Νεστάνης. Η ίδρυσή του είναι προγενέστερη του 14ου αιώνα, ενώ οι αναφορές πυκνώνουν από το 16ο αιώνα. Η μονή είναι ενεργή σήμερα και φιλοξενεί γυναικεία αδελφότητα.

Πάνω στα ορεινά περάσματα ή κοντά σε αγροτικές συνοικήσεις, θα βρούμε παλιά εκκλησάκια, όπως του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Παρασκευής από την πλευρά της Νεστάνης ή τον Προφήτη Ηλία, την Παναγία και τον Άγιο Κωνσταντίνο γύρω από την Καρυά.

Κώμες και χωριά

Σημαντικότερος οικισμός του Αρτεμισίου είναι η Νεστάνη, τα παλιά Τσιπιανά, αγροτική κώμη που είχε στη νομή της αξιόλογους γεωργικούς και ορεινούς πόρους και ταυτόχρονα κατείχε μια κομβική θέση στην επικοινωνία της Αρκαδίας με τις ανατολικές περιοχές - Κορινθία και Αργολίδα. Η προνομιούχα αυτή θέση κατοικείται από την αρχαιότητα και η αρχαία Νεστάνη υπήρξε ισχυρή και πλούσια, όπως φαίνεται από τα ερείπια της ακρόπολης και άλλα ευρήματα, αλλά και από τις αναφορές των ιστορικών και γεωγράφων της εποχής της.

Η Νεστάνη αναβίωσε κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο και υπήρξε σημαντικός οδικός κόμβος σε όλη την Τουρκοκρατία. Διατήρησε μέρος της ακμής της μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, οπότε και άρχισε η αποδυνάμωσή της, καθώς οι συνθήκες της οικονομίας και κυρίως των επικοινωνιών άλλαζαν ραγδαία. Σήμερα είναι μια φροντισμένη κώμη, που λειτουργεί ήσυχα στη σκιά της Τρίπολης. Άλλοι ορεινοί οικισμοί του Αρτεμισίου είναι η Καρυά, μεγάλο χωριό στους ανατολικούς πρόποδες, και τα χωριά του άνω Ίναχου, το Μερκούριο, το Μάζι και το Τουρνίκι.

Πεζοπορία και ορειβασία

Καθώς ορθώνεται απέναντι από το Μαίναλο και με τα παρακλάδια του Ξεροβούνι και Κτενιά αγκαλιάζει την μαντινειακή και την τεγεατική πεδιάδα, το Αρτεμίσιο προσφέρει εξαιρετικές εικόνες της κεντρικής Αρκαδίας. Και παρόλους τους αγροτικούς δρόμους που το διατρέχουν, η περιπλάνηση στο ανάγλυφό του και η ανάβαση στις κορυφές του παραμένουν μια μικρή περιπέτεια.

Οι διαδρομές διάσχισης και ανάβασης στο Αρτεμίσιο εκκινούν είτε από την αρκαδική Νεστάνη είτε από την αργολική Καρυά.

Από τη Νεστάνη, ο κύριος άξονας πεζοπορικής πρόσβασης στην καρδιά του Αρτεμισίου διατρέχει το προστατευτικό άλσος πεύκων και φτάνει στον αυχένα Σκάλες, που χωρίζει το κυρίως Αρτεμίσιο από τον Κτενιά. Από εδώ, τα μονοπάτια διακλαδίζονται προς την κορυφή του Αρτεμισίου και τον Κτενιά, ενώ ένα ακόμα μονοπάτι συνδέεται με την ανάβαση από Καρυά (σημείο ζεύξης με το μονοπάτι από Καρυά στη θέση φ=37.615813, λ=22.515548, όπου και πινακίδα).

Αντίστοιχα, η βασική ανάβαση από την Καρυά διακλαδίζεται στους πρόποδες της κορυφής προς μια πιο απαιτητική όδευση μέσα από βράχινα περάσματα και μια πιο βατή.

Ένας πεζοπορικός οδηγός της σειράς topoguide για το Αρτεμίσιο και τα άλλα μικρά βουνά της Πελοποννήσου είναι σε εξέλιξη. Ωστόσο, όλα τα μονοπάτια της περιοχής περιλαμβάνονται ήδη στη χαρτογραφική εφαρμογή topoguide Greece, διαθέσιμη τόσο για συσκευές Android, όσο και για συσκευές iOS (iPhone και iPad).

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος